We maken ons zorgen over de verkeerde dingen

Ha, ik had het ook al gelezen vanmorgen. Erg interessant. Leuk van Luc om het in het Nederlands te vertalen... Dank, dank.
Bart

@Koen: de argeloze lezer van deze blog kan natuurlijk wel eventjes op de link onder het citaat klikken.

(Ik had die link niet eens gezien, hé. Ik heb het ooit eens gezegd op usenet, ik herken nog geen link als hij in het blauw en onderlijnd voor mijn neus staat. En ziedaar. Maarreh... Niks over mijn bijdrage over Jared Diamond?

@alter: de club van Rome had niet alleen de datums verkeerd, maar ook het principe. Economische groei heeft niks te maken met grondstoffen verbruiken, maar net het omgekeerde. De essentie van productiviteit is: meer output, met minder imput. Julian Simon en ook William Baumol hebben aangetoond dat dankzij menselijk ingenuïteit de productiviteit kan worden verhoogd, output stijgt met minder imput en bijgevolg dat eindige voorraden in principe een oneindig karakter kunnen krijgen.

Of zoals een Saudische olieprins het eenvoudiger uitdrukte: het stenen tijdperk is ook niet geëindigd wegens het gebrek aan stenen.

De eigenlijke vraag is dus: hoe behouden en versterken we de productiviteit? Want onze prestaties op dat vlak de voorbije decennia zijn eigenljk vrij uniek te noemen. Het is, denk ik, beter te zoeken naar de oorzaken van deze "unieke" gebeurtenis, zodat we dit in de toekomst kunnen herhalen. Ik weet het niet, ik heb het boek niet gelezen, of Diamond hierover ons enige inzichten kan verschaffen?

Meer hierover: http://www.marginalrevoluti...

In essence Diamond's book consists of two parts. The first and lengthiest part (416 of 525 text pages) examines how several past societies -- including the Mayans and Easter Island -- met their doom. In every studied case deforestation and soil erosion played important roles. This part of the book could have been published on a stand-alone basis with the title How Poor and Backward Societies Suffer From Deforestation and Ill-Defined Property Rights. Specialists might carp that the material relies on secondary sources, but I found it to be stimulating and informative throughout.

The second part of the book is brief, and details major environmental problems faced today. This includes overpopulation, vanishing energy supplies, the loss of biodiversity, and so on. The material was well-presented but the overall level was not much above what you would find in a good magazine article.

The key to the "meta-book" is Diamond's claim that part one -- the history of deforestation -- means we should worry more about part two, namely current environmental problems. The meta-book fails.

Yes we should worry about the environment today, but largely because of current data and analysis, not because of past history. If you look at the past, the single overwhelming fact is that all previous environmental problems, at the highest macro level, were overcome. We moved from the squalor of year 1000 to the mixed but impressive successes of 2005, a huge step forward. Environmental problems, however severe, did not prevent this progress. We may not arrive in 3005 with equal ease, but if you are a pessimist you should be concerned with the uniqueness of the contemporary world, not its similarities to the past.

Today's world is indeed different. We are much wealthier, we have (partially) responsive democratic governments, reasonably effective government regulations, much higher population, an astonishing command over science, we are globally connected, and of course we use resources at a much higher clip. Whether you are an optimist or pessimist about modernity, the history of Greenland or the Pitcairn Islands should not much revise your priors about our future.

Yvan: een evenwichtige, doordachte en beargumenteerde post: mijn
complimenten! Vlug proberen te belonen door een constructieve reactie.

De twee cruciale punten zijn (inderdaad): (1) stijgende productiviteit en
(2) dat laatste is eigenlijk een unieke gebeurtenis. (Het zoeken naar de
oorzaken van die unieke gebeurtenis is precies wat me enkele jaren geleden
een hoop geschiedenis heeft doen lezen. Van Baumol had ik al gehoord, maar
ik ken hem niet; denk je dat ik hem zou moeten lezen?)

Alleen, laten we die twee punten vergelijken met een zin uit het citaat: "If you look at the past, the single overwhelming fact is that all previous
environmental problems, at the highest macro level, were overcome." Het punt is, om te beginnen is dat in contradictie met de bovenstaande
"cruciale punten". Immers, als de sleutel tot het oplossen van de
problemen de stijgende productiviteit is, en als dat laatste een unieke
gebeurtenis is geweest, dan kan het niet "overwhelmingly" telkens weer
gebeurd zijn. En aangezien dat ook precies is wat Diamond toont in zijn
boek, EN dat ook nog eens is wat ik in toch wel een hoop economische
geschiedenis heb gelezen, kies ik voor onze twee "cruciale punten", en ik
denk dat het citaat het fout heeft.

Het citaat doet het fout, wanneer het uit onze successen afleidt dat het
"altijd" gelukt is. In werkelijkheid zijn wij, en een handjevol andere
overlevende beschavingen, het resultaat van een doorgedreven
selectieproces, waarbij het in heel vele gevallen *niet* gelukt is.
Wanneer vervolgens één van die overlevers de rest van de wereld de weg
wijst, en het model verspreidt, dan eindig je natuurlijk met het heel
indrukwekkende beeld dat het "overal" lukt. Maar het is gemakkelijk te
vergeten dat het allemaal de erfgenamen zijn van die zeldzame voltreffer:
wéér dat "unieke gebeuren".

(Het klopt overigens ook niet dat ecologische problemen "de vooruitgang
niet in de weg hebben gestaan". Die hebben dat juist, op de meest massale
schaal, *wel* gedaan, maar gelukkig heeft een combinatie van elementen
gemaakt dat op een bepaald moment een bepaalde beschaving kon ontsnappen
aan de eeuwige valstrik... En alweer is dat de "unieke gebeurtenis" van
technologische vooruitgang, vertaald in stijgende productiviteit. En dat
is allemaal precies wat Diamond zegt in zijn boek. De omschrijving van het
"second part" dat "fails" is dan ook erg onheus. In werkelijkheid staat er
een overzicht van beschavingen, soms hoogstaand industriëel zoals Japan,
die juist wel aan de valstrik wisten te ontsnappen, vergezeld van hoe ze
dat gedaan hebben.)

Het beste beeld lijkt me een beeld waarbij de mens voortdurend blootstaat
aan het probleem van de ecologie, maar waarbij de toestand bepaald niet
hopeloos is. Weliswaar is de oplossing een "unieke gebeurtenis": zodat het
aantal gevallen waar het mis liep ons zeker zorgen moet baren. Maar
anderzijds is er minstens één geval geweest, wijzelf, waar het probleem
zich al herhaalde malen heeft gesteld. En dat bewijst, omdat we er nog
zijn, dat het kan opgelost worden. En dus, ja, de petroleum is zeker
eindig. Maar ook ja, het stenen tijdperk is niet opgehouden wegens te
weinig stenen. We kunnen het petroleumprobleem laten verdwijnen door over
te gaan op het volgende stadium.

En dat zal moeten gebeuren door er ons mee bezig te houden. Dus geen
taboes en geen dogma's. Liberalen die aan ideologie doen om te bewijzen
dat alles vanzelf gaat, of dat elke vorm van overheid en/of beslasting
slecht is, of dat "enkel" een vrije markt alle problemen kan en zal
oplossen, lijken me iets dat we ongeveer even hard nodig hebben als het
obscurantiscme van Bin Laden. Net zoals de taboes van de andere kant,
stijl "kernenergie, nee bedankt" me even belachelijk lijken. Het probleem
is reëel. De kans dat het onoplosbaar is lijkt me evenwel practisch nul.
Maar we zullen het wel nog moeten *doen*. En daarbij zal ridiculizeren,
noch karikaturen maken van wat mensen als Diamond zeggen, van grote hulp
zijn.

Beste groeten, Koen

Yvan: Ik had jou heus niet verward met het citaat dat je opgeeft.
Integendeel vond ik deze uitwisseling een zeldzaam voorbeeld van hoe
verschillende meningen ook verschillend kunnen zijn, zonder dat iemand
moet gaan loeien en schelden; zodat we uiteindelijk "voorzichtig" kunnen
afwegen, en tot een besluit, een min of meer doordachte opinie komen. En
natuurlijk staat dat besluit zelf ook weer voortdurend ter discussie.

In casu denk ik dat jij en ik geconfronteerd worden met de volgende twee
ideeën: De laatste 150 jaar heeft het Westen een "unieke gebeurtenis"
gerealizeerd, waarmee we het millennia oude armoede-evenwicht hebben
doorbroken (een evenwicht dat typisch werd gekenmerkt door wat we
"Malthusiaanse crisissen" kunnen noemen, of voor mijn part "smurf" als je
allergisch voor de naam Malthus bent, maar die er desondanks waren). En
aan de andere kant was er het idee dat "alle vroegere ecologische
problemen werden opgelost".

En het punt is, die twee ideeën gaan niet samen. We kunnen niet *tegelijk*
beweren dat ecologische problemen - die in the end toch neerkomen op een
bevolkingsgroei voorbij het punt waar de economie/ecologie dat kon dragen
- "altijd" zijn opgelost, *en* dat het feit dat het Westen ze de laatste
150 jaar heeft opgelost "een unieke gebeurtenis" was. Ik denk dan ook dat
het snelle "verbod" om te gaan kijken naar "primitieve" samenlevingen
alleen maar een poging is om dat tweede idee te verzoenen met het eerste:
Als iemand wil beweren dat de problemen in het verleden zijn opgelost,
maar hij mag niet gaan kijken naar wat er werkelijk is gebeurd - de
"primitieve samenlevingen" zijn zomaar ineens een geschrapt onderwerp -
dan maakt hij weinig kans dat hij zichzelf zal moeten corrigeren.

Maar Diamond is nu *wel* naar het wedervaren van die "primitieve
samenlevingen", en hij ziet dat ze hun ecologische problemen typisch
*niet* hebben opgelost. En dat klopt ook heel precies met de historische
ervaringen van "de grote beschavingen", die (bijvoorbeeld) het laatste
millennium met een zekere regelmaat door hevige ecologische (of
Malthusiaanse, als niet allergisch bent voor dat woord) crisissen zijn
gegaan. Ik had al Cipolla en Pomeranz aangehaald, maar signaleer dat ik
evengoed Fernand Braudel of North & Douglas had kunnen kiezen, en vele,
vele andere. Of je kan wijzen op de ecologische problemen van het
hedendaagse China, zoals jij deed, of van de hedendaagse Islam, zoals
ikzelf deed in een andere draad. Enzovoort.

Kortom, dat de problemen in het verleden altijd zijn opgelost klopt niet
met het feit dat die oplossing een "unieke gebeurtenis" was, en het lijkt
me dat ze ook niet klopt met de historische feiten. Dat idee is het
resultaat van een foute perceptie, een perspectief dat verwrongen is
doordat het selectieproces dat aan de oorsprong van het resultaat ligt
verborgen blijft - een fenomeen dat zeer bekend is uit de
evolutiebiologie, maar dit terzijde.

Maar zodra ik alles wat je zegt mag uitdrukken in termen van "dat was een
unieke gebeurtenis", en "het Westen (of misschien zelfs "het kapitalisme";
maar ik zou toegeven dat dat mogelijk een te grote simplificatie is) heeft
het gedaan", dan ben ik het met je eens. En als we, zoals je ook zegt,
willen weten wat er zo uniek was, dan moeten we (vanzelfsprekend) ook
weten wat die anderen hebben gedaan, en wat daar fout aan was, en dat is
precies wat Diamond doet. Bovendien, zoals ik ook al gezegd heb, kijkt
Diamond ook naar hedendaagse samenlevingen (het is dus onheus om hem er
zomaar van te beschuldigen dat hij dat niet doet) en hij doet dat nog veel
meer in zijn ander boek (Guns, Germs and Steel) dat niet over de
geschiedenis van gefaalde, maar integendeel van geslaagde samenlevingen
gaat. En hij zegt daar wel degelijk heel interessante dingen over hoe je
kan slagen. Technologische evolutie en sociale organizatie (niet te
weinig, maar ook niet teveel) in "Guns, Germs and Steel", en een pleidooi
tegen struisvogelpolitiek in "Collapse" lijken me niet slecht als zéér
beknopte samenvatting.

Bijvoorbeeld (om te bevestigen wat je schrijft) denk ik dat het Westen het
model inderdaad aan grote delen van de wereld heeft onderwezen, en Diamond
wijst er op dat Japan het probleem heel goed aan het aanpakken is (die
zijn overigens wel zelf op het idee van de ecologische aanpak gekomen)
terwijl China, als gevolg van zijn modernizering op "Westerse" leest ook
al belangrijke maatregelen tegen de ecologische degradatie aan het nemen
is. Niet precies het discours van iemand die zich blindstaart op
"primitieve samenlevingen"...

Met het nieuwe citaat zie ik overigens weer bezwaren; opnieuw, zonder jou
met het citaat te verwarren. Ten eerste, het lijkt me een karikatuur van
Diamond om altijd weer op die bomen te hameren. Het simpele feit is: hout
was DE energiebron van *al* die samenlevingen, tot de vooravond van de
Industriële Revolutie (als er tenminste al één geweest is). Dus, wie géén
karikaturen probeert te maken van wat niet zo goed lijkt uit te komen
("arme ouwe Diamond ziet door de bomen het bos niet meer") vervangt
doodgewoon het woord "bomen" door het woord "energie", en je ziet het
punt. Het is *niet* zo dat in het verleden "overwhelmingly" de ecologische
problemen (=het verdwijnen van de energiebron: "hout"; "bomen") werden
opgelost. Het is *wel* zo dat integendeel op grote schaal (vaak
hoogstaande) culturen als gevolg daarvan zijn in elkaar geklapt. Het is
ook zo dat daar één tegenvoorbeeld van bestaat, beginnend in Engeland rond
1750, dat er (door technologische vooruitgang: de stoommachine) in slaagde
over te schakelen op steenkool.

Maar het is - ten tweede - niet zo dat, bijvoorbeeld, Frankrijk dat niet
deed omdat het zo goed bebost was dat dat niet eens nodig was. In
werkelijkheid was het houtprobleem in Frankrijk al nijpend vanaf
(minstens, "voor zover ik weet") de tijd van Louis XIV. Het was voor
practisch heel Europa nijpend vanaf (minstens) die periode. En dat maakt
de Westerse oplossing alleen maar meer "uniek": het probleem was
universeel, en het is een razend interessante vraag waarom het zo
uitzonderlijk is opgelost. En enkel wanneer je het unieke van die
oplossing verwart met het (nochtans voor de hand liggende) feit dat die
oplossing vervolgens ook razendsnel verspreid raakte, kan je de illusie
handhaven dat dat soort problemen "altijd" werden opgelost. Het volstaat
boeken zoals die van Diamond te lezen (en niet alleen nogal selectieve
besprekingen ervan) om te weten dat wat als "altijd" wordt voorgesteld, in
werkelijkheid "bijna nooit" was.

Tenslotte ben ik het wel eens met het citaat wanneer het zegt dat we niet
zomaar moeten beweren dat we bottlenecks zullen raken. Uiteindelijk hangt
dat af van twee dingen die Diamond (voor zover hij dat werkelijk zo
letterlijk heeft gezegd) totaal niet weet, omdat niemand ze weet. Het
hangt, ten eerste, af van de structuur van het universum. Is zonne-energie
practisch haalbaar? Is kernenergie practisch haalbaar? Valt er mijnbouw te
organizeren op de maan, of Venus en Mars, of de asteroïdengordel? Is
energie uit antimaterie practisch haalbaar? Valt er energie af te tappen
uit het weefsel van ruimtetijd, of uit het quantiumvacuum? Zegt
stringtheorie iets over de structuur van het universum en kunnen we er
iets mee aanvangen? Kunnen we sneller dan licht reizen?

Want misschien leven we in een universum waar het antwoord op al die - en
andere - vragen "neen" is, zodat het een kwestie van tijd is, en ook onze
energie is op. Je voelt dat ik er niet veel van geloof. Maar ik weet het
niet, en Diamond weet het ook niet, en niemand weet het. En zelfs als het
theoretische antwoord is dat er wel degelijk iets te vinden valt, dan
hangt het nog van een tweede element af: zullen we het ook vinden? Is de
menselijke intelligentie (een geëvolueerde apenintelligentie) geschikt om
de structuur van het universum (aangenomen dat die gunstig is) te
doorgronden, en bovendien te exploiteren? Zullen we de nodige middelen
vinden, en ook aanwenden, en op de juiste manier? (Dit is een prangende
kwestie die Diamond in zijn Collpase eigenlijk ook aanhaalt: de gefaalde
samenlevingen maakten zich, inderdaad, vaak zorgen om "de verkeerde
dingen": ze dachten juist dat de ecologie de "verkeerde dingen" waren, en
ze concentreerden zich op politiek en religieus prestige.) Ik weet het
niet, en jij weet het niet, en Diamond weet het niet, omdat niemand het
weet. Maar zelf ben ik eens te meer optimistisch: de antwoorden zijn "ja"
en "ja". Hoop ik.

:-)

Koen

Ivan: als er een causaal verband bestaat laat staan een *sterk* causaal verband - tussen bottlenecks en het uitvinden van nieuwe oplossingen om ze te omzeilen, dan moet de geschiedenis een welbepaald patroon vertonen. Immers, we weten dat de geschiedenis een opeenvolging van bottlenecks is geweest, overal, altijd, millennia lang.

Dus zou de mate waarin er een (sterk) verband bestaat tussen bottlenecks en inventiviteit zich moeten vertalen in een historisch patroon waarbij bottlenecks inderdaad telkens weer zijn overwonnen. Kortom, we hebben een bijna mathematisch formuleerbare hypothese, EN we hebben historische feiten waaraan we die hypothese kunnen checken. Onder vele, vele andere voorbeelden: bijvoorbeeld Collapse van Diamond.

Welnu, het historisch patroon dat we te zien krijgen is dat bottlenecks heel vaak geleid hebben tot ineenstortingen, of tot zware crisissen die alleen via sterke terugval in de bevolking tot een oplossing kwamen. Bijvoorbeeld Europa in de veertiende eeuw, of Europa in de zeventiende eeuw, of China op verschillende momenten van zijn geschiedenis, enzovoort. Het beste dat sommige beschavingen konden bereiken was dat ze in min of meer herkenbare vorm bleven bestaan, maar "sustainable growth"... nooit, tenminste niet voor de Industriële Revolutie.

En dus lijkt het me nog steeds dat wat we "de laatste 150 jaar" te zien krijgen "een uniek fenomeen" is, omdat het iets is dat we in werkelijkheid haast nooit te zien krijgen. En dus lijkt het me ook geen goed idee om de oorzaak van dat uniek fenomeen te gaan zoeken in de bottleneck die er toen ongetwijfeld was, omdat er nu eenmaal haast altijd bottlenecks waren.

En als je ziet dat een factor, die zo voortdurend aanwezig is dat je hem wel als een soort achtergrond mag beschouwen, haast nooit tot een bepaald resultaat leidt, terwijl dat resultaat er één keer toch is, dan heb je toch het gevoel dat je de oorzaak ergens anders moet zoeken, nietwaar?

Beste groeten, Koen