Wetenschap, pseudo-wetenschap, falsifieerbaarheid en cognitieve dissonantie

Ingezonden door LVB op 2008-06-01 13:37

De Oostenrijks-Britse wetenschapsfilosoof [Karl Popper] ontwikkelde een criterium dat de grens afbakent tussen wetenschap en pseudowetenschap: de "falsifieerbaarheid", volgens Popper een absolute voorwaarde om tot zinvolle wetenschap te komen. Een hypothese, propositie of theorie is pas wetenschappelijk als ze falsifieerbaar is - als ze dus door observatie of sysieke experimenten kan worden weerlegd. Hoe vaak een theorie ook de experimentele controle heeft doorstaan, het kan altijd dat ze bij de volgende controle door de knieën gaat of dat er een theorie komt die de zaken nog scherper verklaart, meende Popper.

Een theorie is dus falsifieerbaar niet omdat ze niet waar is, maar omdat ze openstaat voor kritiek en voor pogingen om ze te weerleggen. Dat betekent dat elke wetenschappelijke theorie een hypothese blijft tot de dag dat ze wordt weerlegd. Een ander logisch gevolg van Poppers falsifieerbaarheid is dat geen enkele theorie kan claimen de absolute, ultieme en onweerlegbare waarheid in pacht te hebben, en dat theorieën die dat wel doen, geen wetenschap zijn.

[Chris Buskes, Nederlands wetenschapsfilosoof:] Popper ging daarbij echter te kort door de bocht. Met zijn maatstaf zou de astrologie tot de wetenschap behoren, want die is falsifieerbaar zoals men al zo vaak heeft aangetoond in allerhande experimenten. En dat is onzinnig. Ik weet niet of men er ooit in zal slagen wetenschap en niet-wetenschap duidelijk en met autoriteit te scheiden. Na Popper hebben een aantal wetenschapsfilosofen gesteld dat je de zaak op lange termijn moet bekijken. De astrologie bijvoorbeeld heeft eeuwenlang de tijd gehad om aan te tonen dat ze een wetenschap is. Dat is niet gelukt. Dus kunnen we nu wel zeggen dat het een nepwetenschap is.

[Johan Braeckman, wetenschapsfilosoof UGent:] Astrologie, grafologie en telepathie boden ooit een wetenschappelijke mogelijkheid. Ze werden niet a priori uitgesloten. Net zoals de evolutietheorie van Darwin was telepathie 150 jaar geleden ook grenswetenschap, iets wat dus waar kan zijn, maar er nogal excentriek uitziet als je het in het licht van de gevestigde wetenschap houdt. Toen had je allerlei labs die bezig waren met paranormale verschijnselen. (...) Maar nu is er na zoveel experimentele controle nog altijd geen bewijs gevonden dat er ook maar iets van waar is... En dan kun je met een gerust gemoed zeggen dat telepathie, net zoals astrologie en grafologie, een pseudowetenschap is, in tegenstelling tot de evolutietheorie van Darwin die een belangrijk onderdeel van de gevestigde wetenschap is geworden. (...) Ik ben op zoek naar de psychologische mechanismen die mensen zo kwetsbaar maken voor het irrationele. Dat heeft niets te maken met dom of slim. (...) Wat zeker een rol speelt is de cognitieve dissonantie. Mensen hebben de neiging overal een mening over te hebben, ook over dingen waar ze in wezen niets van af weten. En eens die mening is gevormd, geraken ze er niet meer vanaf. Want wat gebeurt er als ze daarna bewijsmateriaal zien dat hun mening ontkracht? In plaats van hun mening te herzien, ervaren ze cognitieve dissonantie bij het registreren van bewijsmateriaal dat hun overtuigingen aantast. Wat betekent dat ze het niet willen weten. En hoe sterker de opinie, hoe sterker de dissonantie. Je ziet dan ook dat mensen op krampachtige wijze proberen om de strijdige informatie te neutraliseren - ze lezen gefilterd of stellen de boodschapper in vraag.

Eos, juni 2008

Reacties

#64308

Karl

zondag, 1 juni, 2008 - 15:05

 

Ik neig nu te denken: het is wetenschap als er een grote bek het geroepen heeft dat het wetenschap is.

Hoe kan wetenschap zichzelf als wetenschap onderscheiden als het het gemonopoliseerde werkterrein van wetenschappers is, die zelf moeten toegeven, dat ze eigenlijk heel weinig kennis hebben van hoe het nu echt in mekaar zit?

Voorbeelden: kanker-onderzoek: therapieën zijn nog steeds niet doelgericht, maar statistische overwegingen (als we x doen, sterft slechts y %, maar als je pech hebt, behoor jij tot die 100-y %) / begrip van het heelal en de kosmos: immens grote lacunes en toch wordt er niet buiten het boekje gedacht (de aarde lijkt wel plat) / relativiteitstheorie zit nog in de kleuterfase en toch worden risicovolle experimenten uitgevoerd (nee, ik ben niet gerust in wat ze de komende maanden in Geneve van plan zijn, laat ons hopen dat ze juist zijn, en als ze fout zitten, het bij een brandje of twee blijft).

#64309

Domi

zondag, 1 juni, 2008 - 15:19

 

Is het dan redelijk te stellen dat aanhangers van allerlei extreme gedachtengoeden, zowel ter linker- als ter rechterzijde, meer last hebben van cognitieve dissonantie? Zo ja, kunnen we dat dan beschouwen als een ziekte, rekening houdend met het leed dat door dergelijke mensen in de loop van de geschiedenis is veroorzaakt, en die mensen preventief onder de pillen steken?

#64310

LVB

zondag, 1 juni, 2008 - 15:27

 

@Domi: Wie twintig jaar geleden pleitte voor de legalisering van softdrugs, werd als een extremist beschouwd. Wie vandaag pleit tegen de legalisering van softdrugs, wordt als een extremist beschouwd. Wat twintig jaar geleden extreem was, is vandaag mainstream. Wat twintig jaar geleden mainstream was, is vandaag extreem. Omdat "mainstream" en "extremisme" op politiek-maatschappelijk vlak enorm snel kunnen fluctueren en omslaan, en onderhevig zijn aan wat men "de tijdsgeest" noemt, zou ik de parallel tussen politiek en wetenschap niet zo snel trekken.

#64311

LVB

zondag, 1 juni, 2008 - 15:31

 

@Domi: Zonder de "extremisten" van de Franse Revolutie, leefden we nu nog onder het Ancien Régime. Zonder de "extremisten" van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, waren de VS vandaag nog een Britse kolonie. Om maar te zeggen dat het extremisme van toen de mainstream van vandaag is. Zonder het "onnoemelijk leed" dat door uw extremisten werd veroorzaakt, leefden we vandaag nog met slavernij, met absolute heersers, zonder democratie enz.

Niks is gevaarlijker voor de democratie dan "het centrum" tot norm uitroepen en alles wat daarvan afwijkt te demoniseren.

#64312

EricJans

zondag, 1 juni, 2008 - 15:44

 

Dit vind ik dus goed en correct aan het geloof in 'God' (hoofdletter, enkelvoud, en dus qua grondtekst als oorspronkelijk joodse teksten tot in onze tijd geraakt): 'God' is een GELOOF, de ondoorgrondelijkheid wordt toegegeven en meer zelfs... om die reden wordt gewezen op de gevaren van de beeldvorming daarvan. Hetgeen echter onvermijdelijk toch zal blijven gebeuren.

Maakt dat de wetenschap fout? Maar neen... het is goed vast te stellen wat je vaststellen kan. Echter: de bewering dat je het bestaan van een godheid kan weerleggen is net zo pretentieus als de bewering dat je het bestaan ervan kan bewijzen. Kom zeg... dat is toch van alle tijden.
Wel belangrijk (en de bijdrage van het humanisme speelde hierin steeds een grote rol) is de vraag wat voor de mens waardig is om geloof aan te hechten.
Echter: met zijn falsifieerbaarheidsfactor stelt Popper ook de vraag in hoe verre wetenschap een geloof wordt. Tja, dan wordt het wel héél moeilijk, hé.

Overigens: ook wat geloof betreft geldt dat een mens zich best blijft openstellen voor een tegensprekelijk debat.
Ik zie in dat verband echter kiever een debat over geloofwaardigheid van een aanname dan over de 'Waarheid' ervan. Dat geloofwaardigheidsdebat komt voor mij te weinig aan bod.

#64315

traveller

zondag, 1 juni, 2008 - 16:32

 

Semantiek is steeds een dekmantel geweest voor alle mogelijke zaken.
Als het werkt gebruik het, als het niet werkt laat het vallen tot het later, mits aanpassen, wel misschien werkt. Is dat wetenschap? Raakt mijn koude kleren niet.

#64320

A.Rouet

zondag, 1 juni, 2008 - 18:13

 

Vechtend tegen cognitieve dissonantie, maar na 64311 waarin veel meer dan "het centrum" de redelijkheid wordt gedemoniseerd , zal ik mijn mening over de gastheer moeten herzien.
Gevraagd naar verantwoording voor zoveel bloed zal Pol Pot ook wel naar Robespierre hebben verwezen.
Eric Jans en Melodius mag ik toch vragen de onzin van luc niet in de praktijk te brengen?

#64321

traveller

zondag, 1 juni, 2008 - 18:22

 

@ A.Rouet

Dat je luc niet begrijpt is normaal, maar kun je me eens zeggen waar luc ook maar tot iets oproept?

#64326

Benny Marcelo

zondag, 1 juni, 2008 - 19:57

 

Mocht ge al enige redelijkheid hebben A. Rouet, dan ga je niet de gastheer verwijten maar ga je maken dat je niet meer te gast bent. Jij bent hier de bezoeker, niet Luc.

Jij hebt echt gevaarlijke ideeên Rouet

#64329

Cogito

zondag, 1 juni, 2008 - 21:48

 

Ik ben het niet eens met Chris Buskens wanneer hij zegt dat naar de maatstaf van Popper de astrologie een wetenschap zou zijn.
Toen de astrologie wel falsifieerbaar was, maar nog niet gefalsifieerd, gold ze niet als wetenschap, maar louter als een theorie. Zolang ernstige pogingen tot falsificatie mislukten, kon men nog volhouden dat het wetenschap was. Vanaf dat de theorie daadwerkelijk gefalsifieerd werd, kon ze niet meer gelden als wetenschap, maar was ze effectief ontkracht. Dat ze nu nog bestaat zal wel met die cognitieve dissonantie te maken hebben, maar naar de maatstaven van Popper is ze al lang geen wetenschap meer.

De snarentheorie is een mooi voorbeeld van een moderne theorie die balanceert op de grens van wetenschap en geniale spielerei. Niemand komt namelijk op de proppen met experimenten waarmee de theorie zou kunnen gefalsifieerd worden, of de experimenten zijn zo gigantisch qua omvang dat ze redelijkerwijze niet uitgevoerd kunnen worden.
Moeilijk, ik ben tot nog toe geneigd de snarentheorie een soort "Flogistontheorie" van de 21ste eeuw te vinden, waarmee ik doel op haar gekunstelde aard die een gevolg is van het eindeloos (geniaal) doorbomen op mogelijks onjuiste premisses.

Einstein daarentegen had de noodzaak tot falsifieerbaarheid al heel goed begrepen toen Popper nog in de kleuterklas zat. Bij elk van zijn beroemde artikelen beschreef hij mogelijke methodes om de theorie te falsifiëren. Dit bleef hij doen bij alles wat hij publiceerde. Deze goede gewoonte heeft hem geen windeieren gelegd. Beroemd is het voorbeeld van het experiment waarbij tijdens een zonsverduistering de afbuiging van het licht van een ster met een gekende positie door de zwaartekracht van de zon kon berekend worden.

#64332

Cogito

maandag, 2 juni, 2008 - 08:06

 

Ik vang een glimp op van A.Rouet's gedachten. Maar Luc leunt vééél dichter bij de door jou verguisden alhier aan dan bij jou hoor, pseudo-centrummeke. Hij is net als ik en vele anderen hier een klassiek-liberaal met sympathie voor libertarisme en anarcho-kapitalisme. Vandaag de dag bepaald geen centrum te noemen in België, nietwaar? En dat is dus je gruwel, jij denkt dat alleen het centrum voldoende fatsoen heeft om "toegelaten" te zijn en dat de Goede Wereld bereikt wordt door beide uiteinden van het politieke spectrum te verbieden? Mooie techniek, wie aan de macht komt noemt zich per definitie centrum en verdrukt dan alle extremisme onder het mom van dat dat "slecht" is. Slim gezien, zo'n softversie van dictatuur. Kunt ge misschien wel mee wegkomen bij de grote massa met iq tussen 92 en 108.

#64333

Avondlander

maandag, 2 juni, 2008 - 08:30

 

@ Cogito: Vanwaar die ondergrens van 92 voor IQ? ;)

#64334

Avondlander

maandag, 2 juni, 2008 - 08:34

 

Overigens tussen 92 en 108 situeert zich niet echt de grote massa maar slechts 40 % van de (blanke) populatie...

#64335

EricJans

maandag, 2 juni, 2008 - 09:36

 

@ A. Rouet:

Wat stoort je zo aan mijn standpunt? De toegeving dat een geloof niet flsifieerbaar is? Dat zou je moeten verheugen! Lees es eerst wat er staat.

#64343

BC

maandag, 2 juni, 2008 - 12:25

 

Omtrent string theory, dit is leuk: http://www.longbets.org/12

Een weddenschap tussen 2 vooraanstaanden over de stelling: “By 2020, no one will have won a Nobel Prize for work on superstring theory, membrane theory, or some other unified theory describing all the forces of nature.”

(van Michio Kaku was er recent de docu 'visions of the future' op Canvas. Ook te vinden op google video)

#64345

Cogito

maandag, 2 juni, 2008 - 12:42

 

@Avondlander: ik dacht dat het 50% was en dat dit de grenzen waren waarbinnen het fenomeen "jan modaal" zich hoofdzakelijk afspeelt. Vandaar dus. Maar je kan gelijk hebben.
mijn bron: highiqsociety.com

#64347

traveller

maandag, 2 juni, 2008 - 12:47

 

@ BC

Thanks voor de link.

#64360

Avondlander

maandag, 2 juni, 2008 - 23:42

 

@ Cogito: IQ is normaal verdeeld met gemiddelde 100 en standaarddeviatie 15 (blanke west-europeanen). Dus z-score 108 = (108-100)/15 = 0,53. Opzoeken in tabelletje standaardnormaalverdeling geeft 20% tussen 100 en 108 en evenveel tussen 92 en 100. Dus om Rouet zijn grote schare aanhangers te bezorgen zou ik de ondergrens van 92 gewoon laten vallen en de bovengrens eventueel toch nog een ietsiepietsie verlagen. Iedereen gelukkig.

#64363

A.Rouet

dinsdag, 3 juni, 2008 - 10:02

 

Iets te veel Steve Sailer gelezen en iets te weinig Oswald Spengler? 'Met de uitersten gewoon geen rekening houden' (want niet significant), hoe heet dat ook al weer in de statistiek?

#64368

Avondlander

dinsdag, 3 juni, 2008 - 11:05

 

@ A. Rouet: lees naast Steve Sailer ook eens "La griffe du lion " over de merkwaardige rol van uitersten bij een normaal verdeeld kenmerk. Significantie heeft in statistiek een betekenis die hier weinig mee te maken heeft. Men noemt significant een resultaat in een steekproef dat zo ver afwijkt van de 'verwachting' (nulhypothese) in de populatie dat de kans dat dit puur toeval is (door grilligheden van steekproeven) zo klein is dat het als 'onwaarschijnlijk' (p<0,05 bvb) bestempeld wordt en vervolgens het resultaat van de steekproef toeschrijft aan een nulhypothese die niet klopt (verwerpen). Oef, significantie verklaard in één zin.

#64515

BLI

zaterdag, 7 juni, 2008 - 17:39

 

"Zonder de 'extremisten' van de Franse Revolutie, leefden we nu nog onder het Ancien Régime"

Ik zou toch voorzichtig stellen dat de Jakobijnen in het verhaal gemist hadden kunnen worden als kiespijn (je weet wel, de pijn van niet gekozen te worden). De Franse revolutie had anderhalve eeuw vroeger de gewenste vruchten kunnen voortbrengen. Extremisme is kennelijk een woord dat uiteenlopende ladingen dekt.