Vijftig jaar staatstelevisie

De VRT viert dezer dagen het feit dat de televisie-uitzendingen een halve eeuw geleden gestart zijn. Mijn jeugdherinneringen aan de "Belgische Radio en Televisie - Nederlandse Uitzendingen" zijn zowel positief als negatief. De BRT-radio is er destijds, dank zij haar slaapverwekkende uitzendingen, in geslaagd om mij als tiener de verdiensten van het liberalisme en van het privé-initiatief te doen inzien. Een hele prestatie: een vijftienjarige heeft immers niet het flauwste benul van economische processen, de onzichtbare hand die voor economisch evenwicht zorgt, of voor de gevaren van een al te sterke greep van de overheid. Maar het contrast tussen de oubollige, stijve, volksopvoedende, slaapverwekkende uitzendingen van de BRT-radio, en de eigentijdse, dynamisch gepresenteerde uitzendingen van het commerciële offshore-radiostation Veronica was zo opvallend, dat het inzicht dat alles wat het privé-initiatief kan en wil doen in plaats van de overheid (zoals het brengen van amusementsprogramma's via omroepkanalen), beter meteen geschrapt wordt uit het takenpakket van de overheid. Uiteraard is de balans vandaag totaal in de andere richting uitgeslagen: de VRT-radio is een geoliede commerciële pretmachine geworden die over de beste en meeste frequenties beschikt, en die in samenwerking met de VAR zo gehaaid de reclamemarkt afschuimt, dat het privé-initiatief (Q-Music, 4FM) kreunt en zucht onder de concurrentie met de staatsomroep, en amper een paar procentjes marktaandeel kan bemachtigen. In de jaren '60 zorgde de BRT-radio ervoor dat je als jongere snakte naar meer privé-initiatief in de ether; in de eenentwintigste eeuw zorgt de openbare omroep ervoor dat je snakt naar een reclamevrije staatsomroep naar Brits model. Het duale omroepbestel dus, met een reclamevrije openbare omroep en commerciële privé-omroepen. En ondanks al haar technische en financiële middelen vertikt de VRT het om dàt soort radio te brengen waar alleen zij goed zou in zijn: een 100% nieuwsradio. All news and talk, no music. De vijf VRT-radionetten zijn in esssentie alle vijf muziekzenders met af en toe wat gesproken woord. Afijn, over de BRT-televisie had ik dus minder te klagen: toen ik kleuter was hadden we thuis geen televisie, en op zondagavond mocht ik bij bomma en bompa naar Klein Klein Kleutertje en The Flintstones gaan kijken. Later hadden we wel een zwart-wit televisie, en daar werden jeugdseries als Johan en de Alverman of Axel Nort druk bekeken. Ach, het was best leuk om de BRT als staatsomroep-naar-Oosteuropees model meegemaakt te hebben: dagelijks geconfronteerd worden met de producten van een verstard ambtenarenapparaat, bezorgt je voor de rest van je leven een kritische ingesteldheid tegenover alles wat ruikt naar verstaatsing.