Leve de speculanten!

Speculanten zijn de paria's van onze maatschappij. Niemand anders krijgt zoveel verwijten en laster over zich heen. Het zijn profiteurs die prijzen opdrijven en crisissen veroorzaken. Nochtans vervullen speculanten een zeer productieve en zelfs onmisbare taak. Ze nemen de risico's op zich die niemand kan of wil dragen en ze herstellen onevenwichten op markten.

De wrok jegens speculanten berust zowel op afgunst als op gebrek aan inzicht in de werking van markten. Bij christenen speelt bovendien de herinnering aan de verjaging van handelaars uit de tempel, waarbij pastoors veelal verzwijgen dat Christus ze weliswaar uit de tempel, maar helemaal niet uit de stad joeg.

Die argwaan tegenover speculanten vinden we in de vele goedbedoelde maar economisch ondoordachte voorstellen om prijsstijgingen in te perken. Zo ook bij de Europese Commissie die termijntransacties aan strengere regels wil onderwerpen en de speculatie aan banden wil leggen in de hoop olie- en voedselprijzen onder controle te krijgen. De Commissie wordt daarbij vurig aangemoedigd door de pers en door andersglobalisten. Zo ondertekenden voor België "Vredeseilanden", "Attac" en "11.11.11" een open brief aan de Europese Commissie waarin andersglobalisten de maatregelen tegen speculatie steunen. Van zijn kant voert de Oostenrijkse kanselier Alfred Gusenbauer een fanatieke kruistocht voor een taks op speculatie. Alleen ECB-voorzitter Jean-Claude Trichet biedt nog weerwerk. Hij twijfelt niet aan al die goede bedoelingen, maar ontkent dat speculatie de oorzaak kan zijn van de prijsstijgingen en hij wijst op de onzin van meer regulering terzake.

Van andersglobalisten zijn we wel meer utopische voorstellen gewoon die de economische natuurwetten willen opheffen of omkeren. Maar dat zelfs het zakenmagazine Trends uitpakt met de beschuldigende titel "Vuil geld: speculatie op grondstoffen" is verassend. De auteur herhaalt daarin het gekende socialistische afgunstdiscours dat in de rijkdom van succesvolle ondernemende speculanten het ultieme bewijs ziet dat zij de eindverbruiker uitbuiten met en de prijzen kunstmatig opdrijven. Die beschuldiging is uitermate erg omdat de auteur daarmee suggereert dat ondernemerschap een zero-sum-game is waarbij ondernemers zich slechts kunnen verrijken ten koste van iemand anders. Ten gronde trekt hij daarmee het bestaansrecht van het ondernemerschap in twijfel, een toch wel merkwaardig standpunt voor een ondernemersblad.

Zo werkt ons kapitalistisch systeem gelukkig helemaal niet. In een vrije markt kan je niet duurzaam winsten vergaren door klanten uit te buiten. In tegenstelling tot de overheid kunnen ondernemers immers niemand verplichten hun goederen of diensten te blijven afnemen. Op een vrije markt kunnen zakenlui maar winst boeken als het nut van hun producten of diensten groter is dan de kost om ze te produceren. Winst ontstaat dus helemaal niet door uitbuiting van klanten, maar juist omgekeerd door systemen te bedenken en uit te werken die meerwaarde creëren en die toelaten de klant meer waar voor zijn geld te geven dan hij elders kan vinden. Deze basisregel geldt evenzeer voor de zo verguisde speculanten, die niets anders doen dan handel drijven in risico. Ze nemen risico's op zich die niemand kan of wil dragen tegen een prijs die in volle vrijheid tot stand komt op vrij toegankelijke markten. Probleem met de andersglobalistische voorstellen is dat hoe meer je hun marktdeelname aan banden legt, des te meer het prijsmechanisme ontregeld raakt, terwijl prijzen juist de onmisbare indicatoren zijn die de economie richting geven.

PRIJS: DE ENIGE LEIDRAAD NAAR MARKTEVENWICHT
Prijzen zijn niets anders dan een maatstaf van schaarste. Stijgende prijzen wijzen op een tekort, dalende prijzen op een overschot. Onderlinge prijsverhoudingen verschaffen nijveraars, dienstverleners en boeren informatie over wat zij het best zouden produceren. De prijs is het signaal en meteen ook het incentive om winstgevende productie op te drijven en onrendabele productie af te bouwen. Zonder die prijsinformatie weten producenten niet eens voor welke goederen en diensten de meeste vraag bestaat. Binnen de kortste keren ontstaat daardoor overproductie van het ongewenste en tekort van het broodnodige. Het ontbreken van een betrouwbaar prijsmechanisme is trouwens de fundamentele tekortkoming waardoor elke planeconomie gedoemd is tot falen.

Grondstoffenmarkten zijn daarvan een zeer goed voorbeeld. Op de termijnmarkt komen vraag en aanbod van grondstoffen bij elkaar. Daar kunnen producenten en industriële verwerkers termijncontracten afsluiten en hun toekomstig prijsrisico indekken. Omdat het aanbod van producenten en de vraag van verwerkers veelal niet gelijktijdig en in gelijke mate beschikbaar zijn, treden speculanten op als tegenpartij voor de producenten en industriële verwerkers op zoek naar dekking.


SPECULATIE HERSTELT EVENWICHTEN
Wie ook maar even nadenkt moet toch beseffen dat er bij elke transactie op die grondstoffenmarkten er een koper en een verkoper moet zijn. Zo staat tegenover elke speculant die tarwe koopt in de "o-zo-verderfelijke" hoop die later duurder te verkopen, logischerwijze een verkoper die vreest dat de prijs zal dalen. De tegenpartij van de speculant die tarwe aankoopt is ofwel een andere speculant die tarwe aanbiedt ofwel een producent die blij is om de prijs voor zijn oogst vooraf vast te leggen.

In het eerste geval heffen de invloeden van beide speculatieve posities elkaar op en kan er niet het minste effect zijn op de prijs, ook al doen duizend speculanten diezelfde transactie nog eens over. In dit geval is er per saldo ook geen speculatieve winst, aangezien de winst van de ene het verlies van de andere uitmaakt.

In het tweede geval draagt de transactie bij tot herstel van het marktevenwicht, omdat de speculant door zijn aankoop de producent in staat stelt méér tarwe te zaaien dan hij bereid was zelf het prijsrisico te dragen. Waren er geen speculanten geweest om het prijsrisico van de producent over te nemen, dan had hij zijn productie niet kunnen opdrijven zodat het aanbod ondermaats zou zijn gebleven en de prijs verder zou zijn blijven stijgen.


MARKTEN VRIJMAKEN
Speculanten zijn dus onmisbare acteurs in het herstel van marktevenwichten. Hun winst is de marktconforme vergoeding voor hun risico, en staat volledig in verhouding tot hun bijdrage aan het herstel van het evenwicht. Speculanten die volharden in een verkeerde inschatting of vervallen in een irrationele overdrijving, maken verlies en saneren zichzelf uit de markt. Dat gebeurt veel sneller en efficiënter dan wat een marktregulator zou kunnen doen, laat staan wat een rechtscollege daarover in beroep zou kunnen oordelen.

Elke beperking die markten aan banden legt is daarom nefast. Het omgekeerde is eerder aangewezen: niet méér, maar minder regels bevorderen een correcte prijsvorming. De toename van het aantal marktpartijen kan daarbij alleen maar de liquiditeit en vooral hun onderlinge concurrentie verhogen, en bijgevolg de prijs van risico en de transactiekosten verlagen. Markten aan banden leggen kan hun goede werking alleen maar bemoeilijken, de prijsvorming verstoren, voedselcrisissen bestendigen en prijsstabilisatie uitstellen.


DE WARE OORZAKEN VAN INFLATIE
Hoewel meer regulering contraproductief zal werken, en de heilzame invloed van speculatie onweerlegbaar vaststaat, lijkt de Europese Commissie toch het linkse verhaal van méér regulering te gaan volgen. Daarmee komen we weer een stap verder op het socialistische pad naar de slavernij, zoals Nobelprijslaureaat Friedrich Hayek heeft voorspeld in zijn boek "The road to Serfdom".

Als eerste stap wil de Europese Commissie onderzoeken hoezeer speculatie de prijzen van voedsel en olie heeft opgedreven. Dat wordt de zoveelste peperdure onderzoeksopdracht en de zoveelste bureaucratische verspilling. Ieder logisch denkend mens kan bij voorbaat voorspellen dat het resultaat nihil moet zijn.

Met meer kans op succes zou de Europese Commissie kunnen nagaan in welke mate zijzelf schuld heeft aan de huidige inflatiegolf. Het zou bijzonder interessant zijn om te weten te komen:

1. in welke mate de bureaucratische overlast van de EU de productiekosten voor onze landbouwers en industriëlen verhoogt,
2. in welke mate de puristische habitat-, nitraat- en vogelrichtlijnen, het protectionisme, de verplichte braaklegging, het verbod op genetisch gewijzigde gewassen, en de subsidiering van koolzaad-motorolie bijdragen tot het voedseltekort, en hoeveel dode kindjes al die groene en weliswaar goedbedoelde maar wel misdadige nonsens al heeft verzoorzaakt in de armste landen,
3. in hoeverre prijsstijgingen te wijten zijn aan de uitschakeling van concurrentie en het afschrikken van nieuwkomers via allerlei corporatistische kwaliteits- en toegangsnormen,
4. en niet in het minst in welke mate de Europese Centrale Bank met haar overmatige geldschepping van 11% (samen met de Federal Reserver) verantwoordelijk is voor de huidige inflatiegolf. Hoorde de ECB immers niet de geldaanwas tot 4,5% te beperken? Was dat niet haar primaire opdracht, en is het niet de allereerste opdracht van de Europese Commissie over onze welvaart te waken?