Niet de vrije markt, maar de overheid moet worden bijgestuurd

Om de huidige financiële crisis te begrijpen, moet men eerst het verband kennen tussen consumeren, sparen en investeren. Wij zullen dit proberen uit te leggen voor de niet-economen onder onze lezers. Daarna zullen we verder op het onderwerp ingaan.

Het voorbeeld van Robinson Crusoe : consumeren of investeren.

Wij kennen allemaal het (fictieve) verhaal uit de roman van Daniel Defoe. Robinson Crusoe komt na een schipbreuk terecht op een onbewoond eiland, waar hij tracht te overleven. Hier leert Robinson Crusoe onmiddellijk het verband tussen consumptie, sparen en investeren. Om te overleven zal hij o.m. moeten vissen vangen, om eten te hebben (consumptie). In het begin zal hij vis moeten vangen met de blote hand, maar om meer vis te kunnen vangen zal hij "kapitaalgoederen" nodig hebben, bv. een hengel (vislijn). Maar terwijl hij aan die kapitaalgoederen (zijn hengel) werkt kan hij niet gaan vissen : hij heeft dus een "subsistence fund" een "overlevingsfonds" nodig. Hij moet m.a.w. eerst vis vangen en een deel hiervan sparen, zodat hij de gespaarde vissen kan eten, terwijl hij zijn hengel maakt. (investering). Dit voorbeeld toont aan dat er in een economie niet kan geïnvesteerd worden, vooraleer men heeft gespaard. Robinson Crusoe kan geen hengel maken (investeren) als hij eerst geen vissen heeft gespaard. Hij heeft daartoe zijn consumptie van vis moeten verminderen, om dit deel te kunnen sparen. Dit gespaarde deel heeft hem toegelaten te investeren in kapitaalgoederen.

Sparen = investeringen

In een complexe economie, zoals de onze is sparen steeds gelijk aan investeren. Dit komt omdat de spaargelden terecht komen bij de bank. De bank is bereid mijn spaargeld aan te nemen, omdat zij dit kan beleggen. Een belegging is opnieuw het verstrekken van geld aan investeerders.

Hoe kan een economie groeien?

Een economie kan alleen maar groeien als er geïnvesteerd wordt. Wij zagen zojuist dat dit maar mogelijk is als er gespaard wordt. Het besluit is even eenvoudig als logisch. Hoe meer er gespaard wordt hoe meer de economie (dit is onze welvaart) kan groeien. In het voorbeeld van Robinson Crusoe : hoe meer vissen hij zou kunnen opzij leggen, hoe meer tijd hij vrij krijgt om een vislijn of misschien zelfs een kleine vissersboot te maken, waardoor hij nog meer vissen kan vangen. Die investering in kapitaalgoederen (vislijn en vissersboot) zullen zijn welvaart sterk verhogen. Hij zal nu wellicht tijd vrij hebben om zelfs een woonst te bouwen. Zijn economie groeit dank zij de kapitaalinvesteringen;
Voorwaarde is wel, dat hij tijdens dit werk, minder consumeert.

Dit leidt ons tot de zeer belangrijke wet :

Als men een economie wil doen groeien moet men minder consumeren en meer sparen

Nu zal u wellicht al gemerkt hebben, dat u deze stelling niet terugvindt bij onze mainstream economen en ook niet bij onze journalisten en bij onze politici. In onze media wordt nog steeds het omgekeerde beweerd. Daar wordt nog altijd beweerd, dat de economie moet aangewakkerd worden door meer consumptie. Lees er maar de opinieartikels op na in onze pers, of luister naar de interviews op onze VRT. En het is nu juist die verkeerde stelling (aanwakkeren consumptie) die de kiemen heeft gelegd voor het ontstaan van de huidige financiële crisis, zoals we in volgende aflevering zullen zien.



Hoe is die verkeerde stelling ontstaan?

Wij hopen hier later te kunnen op ingaan, maar nu toch al even dit : De reden ligt in het feit dat ongeveer sedert de jaren '30 van vorige eeuw er een denkstroming is ontstaan in de economie, die beweerde dat men een economie kon doen groeien met zoveel mogelijk te consumeren. Sparen was niet noodzakelijk, men moest gewoon maar geld in de economie pompen en tevens de intresten (voor leningen) zo laag mogelijk houden. Dit denken is vooral ontstaan als gevolg van de geschriften van de Engelse econoom John Maynard Keynes.(1883-1946) Die man heeft toen het boek "The General Theory" geschreven (in 1936), waarin hij vooral dit denkbeeld ontwikkelde. De fout in deze redenering was, dat hier geen onderscheid gemaakt werd tussen kapitaal en geld. Kapitaal groeit niet aan de bomen en moet zelf ook geproduceerd worden - met schaarse middelen. Het is een moeizaam proces. In ons voorbeeld van Robinson Crusoe is kapitaal zijn hengel en zijn vissersboot. Geld daarentegen is slechts een ruilmiddel, we kunnen onszelf niet rijk maken met geld bij te drukken. (of geavanceerder door intrestvoeten te manipuleren). Tot grote verbazing van meerdere gezaghebbende economen, heeft die theorie van Keynes toen stormerderhand de universiteiten veroverd. Zelfs nu zijn er in ons land universiteiten die deze voorbijgestreefde theorie aan hun studenten nog steeds onderwijzen. De meeste politici en journalisten en ook academici zijn nog voor het grootste deel gevormd volgens deze Keynesiaanse leer. In een volgende aflevering zullen we zien, dat deze verkeerde stellingen de kiemen hebben gelegd van onze huidige financiële crisis.

Een andere denkrichting, de Oostenrijkse economische school met onder meer nobelprijswinnaar Hayek (nobelprijs economie 1974) hebben die leer van Keynes steeds heftig bestreden en ze zelfs waardeloos genoemd. Maar spijtig genoeg heeft het grootste deel van de academische wereld hieraan geen aandacht besteed. Gelukkig komt daarin nu verandering, (nu het wellicht te laat is.) Het is die consumptietheorie van Keynes, die ons nu zo diep in het moeras heeft geduwd. Maar dit is voor een volgende aflevering.

De recent opgerichte denkgroep Murray Rothbard Instituut heeft onder meer als doelstelling de leer van de Oostenrijkse economische school meer bekendheid te geven.

Het drama is nu, dat zolang onze beleidsmensen de echte oorzaken niet hebben begrepen, zij ook niet de gepaste maatregelen kunnen treffen. Vooral voor de VS zou dit gebrek aan inzicht dramatische gevolgen kunnen hebben. Want het plan van de Amerikaanse minister van Financiën Henry Paulson is gedoemd om te mislukken, omdat het geenszins de echte oorzaken aanpakt. Hopelijk zal men het in Europa anders aan boord leggen.

Veel economen, die behoren tot wat men noemt "De Oostenrijkse economische school" zijn van mening dat de huidige gangbare interpretaties voorbijgaan aan een essentieel aspect, dat tevens de sleutel zou kunnen aanreiken tot een remedie met duurzaam herstel.

Alan Greenspan : de geldtovenaar

'De centrale banken moeten meer geld in de economie pompen aan zo laag mogelijke intrestvoeten.' Dat was de toverformule voorgeschreven door de Engelse econoom John Maynard Keynes.(1883-1946). Het doel : zowel consumptie als investeringen maximaal stimuleren, om meer economische welvaart te creëren. In 't Engels noemt men zulke geldcreatie "to create money out of thin air" (gebakken lucht in de economie pompen), omdat dit geld niet gebaseerd is op werkelijk gespaard vermogen. Kapitaal en geld zijn twee verschillende dingen. Kapitaal is het resultaat van productie uit schaarse middelen. Geld daarentegen is slechts een ruilmiddel, we kunnen onszelf niet rijk maken met geld bij te drukken.

Alan Greenspan heeft als voorzitter van de Amerikaanse centrale bank (de "FED") blijkbaar die (slechte) Keynesiaanse raad opgevolgd. Hij heeft de rente artificieel en extreem laag gehouden, lager dan ooit in 50 jaar. (zie grafiek hierna). Hij deed dit door veel geld in de economie te pompen, waardoor men meer kon uitlenen dan er kapitaal beschikbaar was.




Sparen was niet meer aantrekkelijk

Wegens de extreem lage rente was sparen niet meer aantrekkelijk. Daarbij kwam nog de inflatie, waardoor het rendement op spaargeld op bepaalde ogenblikken zelfs negatief was. Er was dan ook geen spaargeld beschikbaar voor de financiering van de woningmarkt, noch voor de financiering van investeringsprojecten.

Nochtans is dit spaargeld noodzakelijk. Er is inderdaad een economische wet die zegt : 'sparen = investeringen. Er kan in een economie niet geïnvesteerd worden indien er eerst niet wordt gespaard. Investeringen zijn via het spaargeld de motor die de economie doet groeien. Als het volledige inkomen geconsumeerd wordt kan een economie niet groeien en komt er stagnatie.

Die belangrijke wet werd nu door Greenspan (de FED) omzeild, met gewoon geld bij te creëren.

Het resultaat van die lage rente en dit overtollige geld laat zich raden : een enorme aangroei van verbouwen en aankopen van nieuwe woningen, met sterk stijgende prijzen als gevolg, dit alles dus niet gefinancierd door spaargeld (dat trouwens niet beschikbaar was), maar door het goedkope door de FED gecreëerde geld. De banken waren er gerust in : zij geloofden in een blijvende stijging van het vastgoed. Als in de toekomst de ontleners in gebreke bleven, konden zij nog altijd de woning die in pand was gegeven verkopen, zelfs aan hogere prijzen. Dit was althans hun uitgangspunt

Of dit alles nog niet genoeg was oefende de overheid dan nog druk uit op de banken om méér en soepeler leningen toe te kennen. "The Community Reinvestment Act (CRA) werd gestemd, een wet die de Amerikaanse banken aanzette om ook hypotheekleningen te verstrekken aan ontleners in wijken met een bevolking met lage inkomens. Die wet was er gekomen onder druk van linkse politici en linkse belangengroepen. Het zijn diezelfde linkse politici en belangengroepen, die nu zo luid roepen, dat de banken zo lichtzinnig hypotheekleningen hebben verstrekt, aan mensen die deze kredieten niet konden afbetalen.

Investeringsprojecten

Het overtollige geld werd aangewend, niet alleen in de vastgoedmarkt, maar ook voor de financiering van nieuwe investeringsprojecten, die er niet zouden gekomen zijn, indien zij met spaargeld moesten gefinancierd worden. De geniale Oostenrijkse econoom Ludwig von Mises noemde dit dan ook "malinvestments". Die investeringsprojecten deden een grote vraag ontstaan naar grondstoffen, machines, fabrieksgebouwen…met ook hier sterk stijgende prijzen. Dit kon niet anders dan leiden tot "asset inflation" en verklaart o.m. de enorme boom die wij recent hebben meegemaakt in de grondstoffenprijzen. Ondertussen stegen ook de beurskoersen. Wegens het vele geld kregen de mensen een illusie van rijkdom, maar spaargeld bij de bank bracht niets meer op. De beurs lokte. De zeepbel was een feit.

De grote knal

Maar zodra de geldcreatie van de centrale bank vermindert of ophoudt kunnen die investeringsprojecten niet meer afgewerkt worden. De vraag naar kapitaalgoederen (grondstofffen, machines, gebouwen….) valt stil. Er is geen spaargeld beschikbaar om die vraag over te nemen.. De stijging van de aandelenkoersen, van de grondstoffen en van het vastgoed was in feite een luchtbel. Het waren dus geen "echte" investeringen. De bedrijven kunnen de geproduceerde kapitaalgoederen niet kwijt en de woningen vinden geen kopers, bij gebrek aan spaargeld.

De zeepbel spatte uiteen met een grote knal. De huizenprijzen, de grondstoffenprijzen en de prijzen van kapitaalgoederen storten in mekaar.. Wanbetalingen volgen en de banken geraken in zeer ernstige problemen. De beurskoersen donderen omlaag. Dit is exact wat we nu hebben meegemaakt.

CDO's

Het verpakken door de Amerikaanse banken van hypotheekleningen in CDO's (Collateralized Debt Obligations) en de doorverkoop hiervan wereldwijd aan financiële instellingen ligt niet aan de bron van de crisis, zoals velen denken. Al heeft dit wel het mechanisme versterkt. Die hypotheekleningen zijn niet riskant geworden wegens hun verpakking (effectisering), zij waren riskant vanaf hun toekenning. De fout die de banken wereldwijd (dus ook in ons land) hebben gemaakt, is dat zij het gevaar en de gevolgen van de enorme geldcreatie door de overheid (de Amerikaanse centrale bank) niet juist hebben ingeschat en dan ook niet het gevaar hebben gezien verbonden aan hypotheken, die verleend waren door gecreëerd geld en niet door spaargeld. Indien de banken bij ons dit hadden beseft, zouden zij zeker niet zo massaal hebben ingetekend op die verpakte hypotheekleningen (CDO's). Zelfs als bankier begrepen zij blijkbaar niet het verschil tussen kapitaal en geld. Zij betalen hiervoor nu een zeer zware prijs. De aandeelhouders van de banken zijn het grootste slachtoffers, terwijl het ernaar uitziet dat de spaarders (gelukkig) tot hiertoe buiten schot blijven. Ook onze bankcommissie heeft zich in dit verhaal niet laten horen en was zich blijkbaar niet bewust van het gevaar, evenmin als onze politici.

Het genezingsproces

De crisis is het signaal dat het genezingsproces is ingezet. Die genezing zal zo lang duren, tot er opnieuw voldoende "echt" spaargeld beschikbaar komt om de overhang aan kapitaalgoederen en woningen op te nemen. Die opname zal dan ook maar gebeuren, wanneer die goederen en die woningen voldoende in prijs zullen gedaald zijn. Wij mogen ons dus verder verwachten aan een verdere daling van grondstoffenprijzen en zeker in de VS aan een verdere instorting van de vastgoedmarkt. Wellicht ook bij ons.

Het slechtste dat de overheid nu kan doen is nog meer bijgedrukt goedkoop geld in de economie pompen, dit kan de toestand alleen maar verergeren.

Toch is dit blijkbaar de remedie die thans wordt verkozen. Wij denken dat dit niet kan lukken, omdat juist dit overtollige en te goedkope geld de basisoorzaak is van de crisis. Het is alleen uitstel van executie.

Het beste en wellicht het enige wat de overheid nu kan doen is het sparen aanmoedigen, door bv. alle belastingen op spaargeld af te schaffen en de bedrijven aanmoedigen om dividenden uit te betalen en niet te schrappen, zoals zij zopas gedaan heeft bij KBC. (intresten en dividenden zijn een beloning voor spaargeld en die beloning zal moeten verhogen.) Ook zal een hogere rente moeten tot stand komen om het sparen terug aantrekkelijk te maken. De marktrente zal vanzelf verhogen, als de centrale banken ophouden met overtollige geldcreatie. Indien de rente door de centrale banken artificieel laag wordt gehouden, zal er onvoldoende gespaard worden en kan de crisis niet opgelost worden. De huidige maatregelen zullen dan ook niet werken. Dat is althans onze voorspelling.

De roep die thans zo luidt klinkt om het bankwezen aan meer controle te onderwerpen is niet gespeend van hypocrisie. Het zijn niet zozeer de banken, maar vooral de centrale banken en de toezichtorganen, die hun handelwijze moeten bijsturen. Trouwens er zijn thans reeds uitgebreide controlemechanismen voorhanden. Maar die overheidscontrole heeft gefaald, omdat diezelfde overheid blijkbaar niet bekwaam was om in te zien wat er verkeerd liep. Moest zij dat wel gezien hebben, dan zouden Dexia en Ethias niet in de problemen zijn gekomen. Hun raden van bestuur zijn ruim bevolkt met politici. Alhoewel ook de banken fouten hebben gemaakt, is het naar onze overtuiging vooral de overheid die aan de basis ligt van de huidige wereldwijde financiële crisis. Niet de vrije markt, maar de overheid moet worden bijgestuurd.

Willy De Wit, medewerker bij de onafhankelijke socio-economische denkgroep "Workforall"