Erik Dejonghe sceptisch over digitale televisie in Vlaanderen

Telenet en Belgacom maken zich klaar om interactieve digitale televisie (iDTV) uit te rollen in Vlaanderen. Telenet via het bestaande kabelnet, Belgacom via de VDSL-technologie, die snelheden tot 52 megabit per seconde mogelijk maakt via het telefoonnet. Daarnaast zijn de zuivere intercommunales van Interkabel al gestart met niet-interactieve digitale kabeltelevisie, en zijn de VRT-netten al enkele maanden digitaal via de ether te ontvangen op het DVB-T-platform. Op 18 december organiseerde Spirit een studiedag over digitale televisie. Sprekers waren de bazen van de VRT en VTM, mediadeskundige prof. Peggy Valcke (K.U.Leuven) en prof. ir. Erik Dejonghe (UGent). Erik Dejonghe was van 1983 tot 2001 directeur-generaal van Barco Electronics. Sindsdien zetelt hij als onafhankelijk bestuurder in een aantal bedrijven, en is hij hoogleraar in nieuwe communicatietechnologieën aan de Gentse universiteit.

"De grenzen tussen de verschillende media vervagen", aldus prof. Dejonghe. "De GSM is een PDA geworden, en met onze PC telefoneren we, luisteren we naar de radio of bekijken we filmpjes. Op het vlak van individuele communicatie wordt een strijd geleverd tussen GSM en voice over IP (VoIP). Op het vlak van mobiele informatie speelt het duel zich af tussen UMTS en WiFi, en in de huiskamer wordt de strijd geleverd tussen televisie en PC".


PC VERSUS TELEVISIE
Vlaanderen heeft een lage PC-penetratiegraad. In november 2003 had 37% van de gezinnen geen PC in huis, en 12% had wel een PC, maar geen internet. Breedband was aanwezig in 37% van de gezinnen, en 14% moesten zich behelpen met smalband-internettoegang.

Het gebruik van een PC vergt, in vergelijking met een televisietoestel, een enorme tolerantie van de gebruiker. Dejonghe: "Voor de niet-techneut vertoont een PC vaak een onvoorspelbaar gedrag en treden er nog te vaak fouten op. Voeg daarbij het ongebreidelde mercantilisme van het internet, met spam, reclame-popups en pornosites als opvallendste uitwassen, en je krijgt een situatie waarin de modale gebruiker vaak door de bomen het bos niet meer ziet. En als de PC dan al eens gebruikt wordt voor multimedia, dan gaat het vaak om gepirateerde inhoud die zonder toestemming en met inbreuk op de auteursrechten gecopieerd, gedistribueerd en geconsumeerd wordt. De televisie daarentegen is veel eenvoudiger in het gebruik. Het is een gebruiksvriendelijk, autonoom en matuur medium, en het werkt zo betrouwbaar dat de gebruikers intolerant geworden zijn voor de minste storing".

ANALOGE KABEL VERSUS DIGITALE TELEVISIE
Voor de toekomst van de digitale televisie moeten we voor ogen houden dat het Vlaamse kijkpubliek zich nu reeds in een luxe-situatie bevindt, aldus Dejonghe. Op televisievlak wordt de Vlaming verwend: in het dichtst bekabelde (98%) land ter wereld krijgen we als meest kabel-geabonneerd publiek (96%) voor 10 euro per maand 34 tv-programma's aangeboden. Maar van die 34 programma's nemen 5 netten (TV1, Ketnet/Canvas, VTM, Kanaal2, VT4) meer dan 70% van de kijktijd voor hun rekening. Daarnaast kijkt de Vlaming zo'n 20% naar allerlei videobronnen (VHS, DVD), naar de regionale televisie en naar de nichezenders Vitaya, National Geographic, TMF, Kanaal Z, Jim TV, TCM/Cartoon en Canal+. Voor anderstalige buitenlandse zenders bestaat zeer weinig interesse. "Ik vrees dan ook voor een fenomeen dat we 'de remmende voorsprong' kunnen noemen, zegt Erik Dejonghe. Het enige land waar interactieve digitale televisie echt een commercieel succes kan genoemd worden, is Groot-Brittannië. Daar was de ontvangstkwaliteit van het analoge televisie-signaal via de antenne in veel gebieden slechts pover. Het land is niet zo dicht bekabeld als Vlaanderen. Voor de Britten bracht de digitale televisie (50% penetratiegraad via satelliet, ether en kabel) een opmerkelijke verbetering van het aanbod én van de ontvangstkwaliteit met zich mee, vandaar het succes. Bovendien beschikt de BBC over een enorme voorraad aan recycleerbaar programma-materiaal, zodat het digitale aanbod kon aangevuld worden met themakanalen die teruggrijpen in de oude doos.

"We moeten bovendien voor ogen houden dat digitale televisie in vergelijking met de gewone analoge kabeltelevisie voor de modale kijker geen opvallende verbetering van de beeldkwaliteit meebrengt. Enkel de freaks zullen het verschil zien. Digitale televisie is wel merkelijk beter dan een slechte antenne-ontvangst. De VRT zendt nu reeds via de ether digitaal uit in DVB-T, en voor kijkers met een binnenhuisantenne die niet op de kabel zijn aangesloten, geeft dat vaak een grote kwaliteitsverbetering".



INTERACTIVITEIT
Wat echte interactiviteit betreft zit zelfs in Groot-Brittannië nog in de kinderschoenen. Het gaat meestal om televoting, niet zoals bij ons via telefoon of GSM, maar rechtstreeks via de settop-box. Ook gameshows, digitale gokspelen en interactieve reclame biedt interessante toekomstperspectieven. Echte interactiviteit komt er pas als je ook films op aanvraag kunt huren (typisch huurbedrag: 3,7 euro per film) of gearchiveerde programma's uit de "TV-theek" kunt aanvragen (typisch huurbedrag: 0,5 euro per programma). Over chatten en SMS'en via de digitale televisie moeten we ons niet te veel illusies maken: dat kan ook via de PC, en wie gaat nu het gezinstoestel daarvoor bezet houden, terwijl de andere gezinsleden TV willen kijken? Voor internet via de televisie blijft de resolutie een probleem. Websites moeten eigenlijk speciaal aangepast worden voor gebruik via het TV-toestel. Tenslotte is er voor tv-bankieren, tv-shopping en e-government via tv wellicht wel een toekomst weggelegd.

HOE EEN NIEUWE MARKT OP GANG BRENGEN?
"Als er een nieuw snufje op de markt komt, heb je altijd zo'n 5% van het publiek dat het hoe dan ook wil hebben van zodra het beschikbaar is. De early adopters, of wat ik "de irrationele speelvogels" noem. Hen overtuigen is niet de kunst, en daarvan hangt het al of niet commercieel slagen van een innovatie zeker niet af. De volgende 10% bestaat uit rationele vervangers. Mensen die op basis van rationele overwegingen hun oude technologie vervangen door nieuwe. Omdat de nieuwe goedkoper is, of een betere kwaliteit geeft, of meer mogelijkheden biedt. Daarna hangt de verdere groei af van het bestaan van een kritische massa. Een "killer application" kan dan leiden tot een explosieve groei".

"Toegepast op de digitale televisie, denk ik dat de kansen klein zijn om na de 5% early adopters, ook de 10% rationele vervangers aan te trekken. Wat zijn de voordelen? Ik zie er weinig: niet op het vlak van kostprijs, niet op het vlak van flexibiliteit, en ook niet op het vlak van aanbod. Vergeet niet dat meer dan 70% van de kijktijd naar 5 Vlaamse zenders gaat, terwijl er nu al 35 zenders op de kabel zitten. Neem nu de bijkomende mogelijkheden van de digitale televisie: video op aanvraag. Het gemiddelde gezinsbudget voor de huur van video en DVD bedraagt momenteel 10 euro per jaar. Bovendien zijn videocassettes en DVD's makkelijker mobiel en individueel te gebruiken dan de settop-box van de digitale televisie".

In het buitenland zien we dat digitale televisie, globaal genomen, 70 à 80% van zijn inkomsten uit reclame haalt, 10 à 15% uit abonnementsgeld, en 10 à 15% uit variabele verbruikskosten. In Vlaanderen strijden de bestaande mediaspelers al hevig om de toch al kleine reclamekoek. Dejonghe: "De invoering van digitale televisie is mijns inziens dan ook zowel op korte als op middellange termijn een financieel risico".

BESLUIT
"De PC is goedkoop, maar complex en onstabiel. De TV is eenvoudig, stabiel, maar begrensd in zijn mogelijkheden. De interactieve digitale televisie wil de voordelen van beiden verenigen. Ik denk dat we door de wet van de remmende voorsprong bij een "Bokrijks museum-model" zullen blijven, waarbij het bestaande analoge kabel-aanbod volstaat voor het grootste deel van het publiek. Daarnaast zal de huiskamer-PC met breedband en multimedia volgens een "jungle-model" de behoefte naar interactiviteit invullen. Digitale televisie zou een rol kunnen vervullen bij e-government en bij vorming, volgens een "educatief pretpark-model", maar daarvoor zal een flankerend beleid van de overheid nodig zijn. De digitale kloof of "digital divide" is daarbij geen economisch of financieel probleem, maar een mentaliteitsprobleem. Het probleem is meestal niet de kostprijs van de technologie, wel de vaardigheden die nodig zijn om ze te gebruiken. De gebruiksvriendelijkheid van de digitale televisie in vergelijking met de PC zou daarbij een middel kunnen zijn om de digitale kloof te overbruggen. De impuls daarvoor zal in Vlaanderen evenwel niet louter uit de markt kunnen komen. De overheid zal voor de nodige steun moeten zorgen. Dit gebeurt momenteel al via het project "Vlaanderen interactief" en via het interdisciplinair Onderzoekscentrum voor Breedbandtechnologie (IBBT)"