LVB.net sprak met Frans Boenders

Het hoevetje waar Frans Boenders zijn dagen doorbrengt ligt in een idyllische omgeving: op een steenworp van het kasteel van Nokere, enkele kilometers van mijn woonplaats. Frans Boenders is de laatste jaren wat uit de belangstelling verdwenen. Als producer bij cultuurzender BRT3 (nu omgevormd tot Klara) en als kunstcriticus is hij in de jaren '70, '80 en '90 uitgegroeid tot een icoon met het aura van een 'cultuurpaus'. Ik kom hem interviewen over zijn nieuwste boek, een dichtbundel. Het gesprek schiet echter meteen uit de startblokken over een medium dat hij nog niet kent: weblogs. Ja, hij krijgt regelmatig mails van een blogger die hem attent maakt op zijn blogposts: Marc Vanfraechem, een ex-collega bij BRT3. Het gesprek belandt al vrij snel op de actualiteit rond de Deense cartoons en de grenzen van de persvrijheid.


Frans Boenders: Ik heb ooit eens in het tijdschrift van het Paleis voor Schone Kunsten een schilderij afgedrukt waarop Christus afgebeeld wordt terwijl een van bevallige rondingen voorziene jongedame in nonnenkleren hem een fellatio geeft. Om niet altijd de eeuwige Magritte te moeten gebruiken, had ik bij een artikel over het surrealisme dit schilderij van Clovis Trouille uitgekozen. Hooguit tien lezers hebben toen hun abonnement opgezegd, maar er is gelukkig geen proces van gekomen. Surrealisten willen door het afbeelden van dromen een revolutie van de geest teweegbrengen, een schok veroorzaken. Grenzen stellen aan de vrijheid leidt tot het opsluiten van de geest. Mensen streven op allerlei manieren een "mindblowing" effect na: met LSD, met alcoholische of hallucinogene dranken, door mystiek, meditatie of door te vasten. Het surrealisme wil ook zo'n effect teweegbrengen. Ook in het christendom zie je elementen die de bevrijding van de geest beogen. Dat de Heilige Geest eenvoudige vissers plots in allerlei vreemde talen laat spreken, dat is toch fantastisch? Ieder mens verlangt ernaar om in dit leven bevrijd te worden, maar tegelijk zie je bij sommigen een angst voor de bevrijding.

LVB: Je hebt zonet een dichtbundel gepubliceerd, "Het vuur der zinnen". Is dit je eerste dichtbundel?

Frans Boenders: Nee, dit is mijn tweede. Mijn eerste dichtbundel is verschenen toen ik 19 was. "Amarillen", door "Sus Boenders", 1961. Ik ben blij dat het boekje niet meer verkrijgbaar is. De tienerverzen die daarin staan, komen nu beter niet meer onder de aandacht. En, nu ik eraan denk: in een boek over een reis naar Tibet, "Kailash - de weg van de berg", heb ik een dertigtal gedichten gepubliceerd, bij foto's van Hubert Minnebo en essays van Winand Callewaert en Frans Goetghebeur.

Licht scheidt zich af van duisternis;
Stralend breekt de wereld open.
Hevige wind verjaagt de droefenis
Van hen die niet meer durven hopen.

Ooit ging de Prins van de Verlichten
Het lege land van Bod bevolken.
Zijn bodhisattva zou de oerstam stichten
En daalde als aap neer uit de wolken.

Zesmaal bezwangerde hij een duivelin,
Stichtte daarmee een wonderlijk gezin
Vertakkend tot veelsoortige Tibetanen.

Mythen bevrijden de eenling van zijn wanen
Door leugenzalf te strijken in zijn sporen
Zo gaat ons aller erfdeel niet verloren.

(Frans Boenders in "Kailash - de weg van de berg", uitgegeven als hulde aan de moed en het verzet van het Tibetaanse volk, Uitgeverij Pandora, 1997)

Er zijn ook af en toe wat gedichten van mij verschenen in compilaties van De Bezige Bij. Maar ik heb in mijn leven vooral essays gepubliceerd over beeldende kunst, literatuur en filosofie. Ook een paar werkjes uit de politieke sfeer: over anarchisme bijvoorbeeld, en een boek naar aanleiding van 150 jaar België waarvan ik de eindredacteur was en waarvoor ik de inleiding heb geschreven.

Het is met Vlamingen, Walen en Brusselaars gesteld als met de advaitatheorie uit de Indische vedantafilosofie: de drie zijn niet geheel hetzelfde, maar ook weer niet wezenlijk verschillend. Hoewel onverbloemd negatief geformuleerd, is het een uitstekende basis om tot een vruchtbare samenwerking te komen.

(Frans Boenders in "Het Boek van België", Heideland-Orbis, 1980)

Maar zo'n dichtbundel is iets totaal anders: dat schrijf ik niet voor een publiek, maar voor mezelf. Ik heb het nodig om gedichten te schrijven, het is iets existentieels.

LVB: Hoe lang heb je erover gedaan om deze dichtbundel te schrijven?

Frans Boenders: De gedichten in "Het vuur der zinnen" zijn, op een paar uitzonderingen na, in de laatste vijf jaar geschreven. Ik moet in die periode ongeveer 200 à 300 gedichten geschreven hebben. Ik heb er zelf de 100 beste uitgekozen. Daarna heb ik aan Ivo van Strijtem gevraagd om daaruit de 40 beste te selecteren.

LVB: De gedichten in "Het vuur der zinnen" zijn eerder sensueel van inslag?

Frans Boenders: Ja, in zo'n dichtbundel ga ik met de billen bloot, en dat is ook nodig. Alles staat er geschreven zoals ik de wereld ervaar. Maar het gaat niet alleen over sensualiteit. De bundel bevat drie afdelingen: een filosofisch deel, hoe ik de natuur kan begrijpen, een deel over zintuiglijkheid, hoe ik de wereld ervaar, en een deel over de eros, hoe ik veranderd word door de andere. Het filosofisch deel heb ik "palimpsesten" genoemd. Zoals een palimpsest een hergebruikt stuk papyrus of perkament is, zie ik dat als een metafoor voor mijn teksten. Elke tekst is een uniek weefsel, de draden zijn de letters. Met slechts 26 letters kunnen we het hele universum beschrijven. Die letters zijn niet uniek, ze worden miljoenen keren hergebruikt. Ook wij bestaan uit onderdelen die niet uniek zijn, maar we kunnen er zelf iets unieks van maken in combinatie met anderen.

LVB: Hoe zie je jezelf als dichter?

Frans Boenders: Ik ben een klassiek dichter die graag rijmt. Het rijm geeft mij een korset waarin ik me vrijwillig plaats. Ik stel vast dat de meeste "vrije verzen" die tegenwoordig worden gepubliceerd, eigenlijk neerkomen op proza dat in stukken is gehakt. Zoals de Engelse dichter en schilder Rossetti het prachtig uitdrukte: "A sonnet is a moment's monument". Ja, ik heb die gedichten voor mezelf geschreven, en ik ben er best tevreden mee.

Haptische liefde

Straling van gedempte hitte uit een witte huid
Hapt met zachte lippen in haar tegenstrever
Die opneemt, gloeit, reciproceert als gever
Van gloeiend hete aaibaarheid; van buit.

Niets straalt feller dan wat zonder één geluid
Kruipt als heilige, onsterfelijke kever
Die geboorte stapelt op geboorte, strever,
Scarabee van oneindige begeerte: zijn lied is nimmer uit.

Haptische liefde! Ze stroomt naar uiterwaarden
Van zichzelf - onstelpbaar, sempervirens -,
Bereist de vele werelden op witte paarden

Van verlangen, koestert slechts één enkele wens:
Raken aan wat onreikbaar is met lichaam en met ziel
Helen wat haar tegenstreeft omdat het ooit aan stukken viel.

(Frans Boenders in "Het vuur der zinnen", uitgeverij YinBooks, 2005)

LVB: Hoe breng je deze dichtbundel aan de man? Ik heb er nog niets in de pers over gelezen.

Frans Boenders: Ach, niemand zit op poëzie te wachten. Ik zie wel twee uitzonderingen: poëzie die aansluit op modieuze trends, zoals de stadsdichters, die nu heel goed boeren; en werken van bekende namen, zoals Claus en Nolens. Ik behoor niet tot één van deze categorieën. Weet je dat de gemiddelde oplage van een dichtbundel in het Nederlandse taalgebied 350 exemplaren bedraagt? Maar samen met uitgeefster Laurence Verwee van YinBooks heb ik er 800 laten drukken. Uitgeverij Van Halewijck zorgt voor de verspreiding naar de boekhandels. We zien wel. Als er geen enkele verkocht wordt, dan ben ik even gelukkig. Ik hoef er niet aan te verdienen.



LVB: Je werd destijds samen met Fred Brouwers beschouwd als een cultuurpaus. Nu lijken mensen als Jan Hoet deze rol te hebben overgenomen?

Frans Boenders: Ik heb destijds een polemisch essay geschreven, "Kunst zonder kader, museum zonder hoed", waarin ik mij afzette tegen figuren als Hoet. Als het over kunst en cultuur gaat, kies ik voor intimiteit en inkeer, en moet ik niets hebben van schreeuwerigheid en uitbundigheid. Neem nu Bert Anciaux, die ik als een cultuurbarbaar beschouw. Anciaux wil mensen aanporren om musea te bezoeken. Die cultuurpolitiek beschouw ik als een nefaste beleidsoptie, die ertoe leidt dat kunst en cultuur tot een "commodity" verworden, herleid worden tot een consumptieproduct, tot show en amusement. Natuurlijk mag de overheid wel drempels verlagen en de materiële voorwaarden scheppen voor democratisering, maar je moet daar ook mee opletten. Het zou bijvoorbeeld onzinnig zijn om opera volledig te subsidiëren zodat de toegang tot de opera gratis wordt.



LVB: Was die nivellering van de cultuur ook de reden waarom je opgestapt bent bij de BRT?

Frans Boenders: Er was bij de openbare omroep een trend tot commercialisering die mij verontrustte. Wou je er niet aan meedoen, dan werd je als een soort landverrader beschouwd. Ik vind de vrijheid van de programmamaker enorm belangrijk. En dan begon de VRT zijn luisteraars als "klanten" te beschouwen, en ze huurden een marketingbureau in dat aan de mensen ging vragen wat Boenders zou moeten maken. Bij de VRT speelde natuurlijk de angst voor subsidieverlies mee. Ze wilden meer luisteraars om hun bestaan te verantwoorden. Het is een verderfelijke trend die nu de regel geworden is. Let op, met klassieke muziek valt veel geld te verdienen. Kijk naar Nederland, waar een zender als Classic FM goede zaken doet. Een andere trend waar ik me tegen afzette, was dat er niet lang aan één stuk mocht gepraat worden. Na vijf of tien minuten moest er een stukje muziek worden gedraaid. Dat is natuurlijk onzin. Kijk naar zenders als France Culture of de Amerikaanse NPR, waar je uren aan een stuk alleen spraak hoort. En de derde trend die me tegen de borst stuit, is de aandacht voor "human interest". Ik zag vorige week op Canvas een programma waarin Sylvia Kristel geïnterviewd werd. Mijn mond viel open bij zoveel oppervlakkigheid, niet van Sylvia Kristel maar van de interviewers. Denk je dat er haar ook maar één vraag gesteld werd over haar vak, het acteren? Nee hoor. Het ging over de meest onbenullige faits divers. Echt, een verderfelijke trend. Maar toch is er bij de VRT nog kwaliteit te vinden. Weet je, ik heb me verzoend met de huidige Klara. Fred Brouwers doet dat heel goed. En Jean-Pierre Rondas, mijn opvolger bij Klara: fantastisch, die doet dat veel beter dan ik het zelf ooit heb gedaan, heel rigoureus. Ook Werner Trio levert prima werk.

Bij het afscheid nemen kan ik Frans Boenders ervan overtuigen om met een weblog te beginnen. Zijn schrijftalent mag niet beperkt blijven tot boekjes en tijdschriften met beperkte oplage, maar moet op het wereldwijde web gegooid worden. Ik toon hem hoe eenvoudig het is om een blog aan te maken en een artikel te posten. De verbinding op de oude Macinthosh met analoge dialup-modem is echter onstabiel. Internet wordt hier vooralsnog enkel voor e-mail gebruikt. Bij het creëren van een Blogger-account loopt de browser vast. Boenders wil en zal bloggen, maar pas na aankoop van een nieuwe laptop.

"Het vuur der zinnen", Frans Boenders, Uitgeverij YinBooks, Kortrijk, 2005. ISBN 90/810387/1/0. 63 pagina's.
Verkrijgbaar bij de boekhandel, ook te bestellen via LVB.net (19 euro + 2 euro verzendingskosten - Paypal-account of kredietkaart vereist.)