Hoe betrouwbaar is De Stemmenkampioen?

Vier spelers beheersen de markt van de politieke peilingen in België. Er zijn de drie klassiekers: ten eerste de peiling La Libre Belgique, RTL-TVI, VTM en De Morgen; ten tweede die van Le Soir en de RTBF; ten derde die van de VRT en De Standaard. En dan is er het buitenbeentje, De Stemmenkampioen van Het Laatste Nieuws, uitgevoerd door het POEMA-team van VUB-professor Frank Thevissen. POEMA staat voor "centrum voor POlitieke en Electorale MarketingAnalyse". Thevissen was woensdagavond te gast bij het Liberaal Vlaams Verbond in het Brusselse Crowne Plaza-hotel. Met een knipoog gaf hij zijn uiteenzetting de titel mee "De Stemmenkampioen 2 - Temptation Island onder de peilingen?" Een allusie op het slechte en lichtzinnige imago dat De Stemmenkampioen bij nogal wat politici, journalisten en intellectuelen heeft. Thevissen: "Voor sommigen is het blijkbaar ondenkbaar dat er in een krant als Het Laatste Nieuws iets kan staan dat ernstig wetenschappelijk onderbouwd is. Maar de krant publiceert slechts het topje van de ijsberg, de meest spectaculaire conclusies van ons onderzoek. De rest, 96% van de resultaten, haalt nooit de krant. De redactie houdt er niet van om veel cijfermateriaal in de krant te plaatsen. Maar je kan dat materiaal wel terugvinden in ons boek dat binnenkort verschijnt".


KRITISCHE COMMENTAREN
Vooral toen in de loop van vorig jaar Jean-Marie Dedecker als de populairste politicus van Vlaanderen naar boven kwam drijven, kreeg De Stemmenkampioen tegenwind. Karel De Gucht verklaarde in De Morgen: "Ik neem die peiling in Het Laatste Nieuws weliswaar niet ernstig. Ik begrijp overigens niet dat een academicus zich daartoe leent". Bart Eeckhout, in dezelfde krant: "De Stemmenkampioen is een spelletje. En het is een gevaarlijk spelletje". Noël Slangen had het over "kleuterwiskunde" bedreven door "operetteprofessoren". Thevissen heeft overigens zelf een uitgesproken mening over Noël Slangen. Filip Van Laenen schreef in The Brussels Journal over "Onwetenschappelijke Opiniepeilingen". Thevissen verzamelde gretig de negatieve kritiek en vatte ze samen op één slide. "We hebben trouwens een Google-programma lopen dat alles wat over ons verschijnt op het internet, o.a. op weblogs, nauwgezet opvolgt".



MEER AANDACHT VOOR DE TWIJFELAARS
De Stemmenkampioen bestaat uit drie delen: een maandelijkse peiling naar de partijvoorkeur (SwitchPoll), een maandelijkse populariteitspoll (Imagoscan90), en een wekelijkse actualiteitsvraag.

De peiling naar de partijvoorkeur spitst zich vooral toe op de relatieve bewegingen van kiezers tussen partijen. "We merken dat er nogal wat verschillen zijn in de trouw van kiezers aan hun partij: van de extreem trouwe VB-kiezer (88,7%) naar de ontrouwe VLD-kiezer (slechts 54,3% van het VLD-electoraat is trouw). Om de drie maanden peilen we ook naar de coalitievoorkeur". Terwijl klassieke peilingen zich toespitsen op het stabiele deel van de politieke markt, en de rest als "onbeslist" beschouwen, peilt De Stemmenkampioen vooral naar het dynamische gedeelte van het kiezerskorps, en naar de motieven voor de veranderende keuze. "Eigenlijk is onze in/out analyse per partij, waarin we nagaan van waar de kiezers komen en waar ze naartoe gaan, stukken interessanter dan de voorspelling van de verkiezingsuitslag. We willen niet zozeer voorspellen, maar verklaren: wie, wat, wanneer en waarom. De voorspelling van de verkiezingsuitslag is slechts een nevenproduct van ons onderzoek. De nadruk ligt op het ontdekken van korte- en langetermijn-tendenzen en op het ontdekken van switch-momenten".

De Stemmenkampioen concentreert zich dus vooral op de dynamiek van het kiezerskorps. Thevissen: "In het voorjaar van 2005, toen er interne moeilijkheden waren bij de VLD, zagen we een dynamiek van 25%. Tijdens de verkiezingscampagne van 2004 was dat slechts 3%. En in de deining na de moorden in Brussel en Antwerpen steeg de dynamiek weer naar 22%. We stellen vast dat ongeveer 60% van het kiezerskorps uit vaste kiezers bestaat. 25% zijn schijnwisselaars: tussen de verkiezingen in veranderen ze van partij, maar in het stemhokje stemmen ze toch trouw voor hun thuispartij. 10% zijn echte wisselaars, 2,5% zijn totaal onbeslist en 2,5% zijn kiezers die voor de eerste keer gaan stemmen. In de weken voor de verkiezingen is de dynamiek meestal heel laag. De miljoenen die de partijen dan uitgeven aan hun campagnes, dienen om de cijfers na de komma binnen te halen."

De Pop-poll is een Flash-applicatie waarin 90 politici getoetst worden in 12 dimensies, zoals de bekwaamheid of de activiteitsgraad van de politicus. Het viel me op dat de foto's van heel wat politici blijkbaar van enkele jaren geleden dateren, toen ze er een stuk jonger uitzagen. Elke politicus blijft ook over alle pop-polls heen getoond worden op dezelfde positie op het scherm, wat gezien het grote aantal vakjes en het feit dat het oog bepaalde zones van het scherm verkiest boven andere zones, voor een vertekening zou kunnen zorgen.

Tenslotte zijn er de actualiteitsvragen. Recent peilde De Stemmenkampioen bijvoorbeeld naar de mening van kiezers en partijleden over de objectiviteit van de VRT-berichtgeving. Omdat er wekelijks een nieuwe actualiteitsvraag wordt gesteld, kan De Stemmenkampioen hier zeer snel inspelen op de actualiteit.

KRITIEK WEERLEGD
Frank Thevissen weerlegt vervolgens punt voor punt de kritiek op de werkwijze van De Stemmenkampioen.
Kritiek: Aan De Stemmenkampioen doen alleen politiek geïnteresseerden mee.
Thevisssen: Nee, drie vierde van de deelnemers zegt juist dat ze niet of matig in politiek geïnteresseerd zijn. We geven trouwens prijzen weg om de deelnemers te motiveren.
Kritiek: De Stemmenkampioen is manipuleerbaar. Het panel is geïnfiltreerd door VB-militanten. Je kan de uitslag naar je hand zetten.
Thevissen: Probeer het maar eens! Ik weet dat er in de Melsensstraat een cel zit die probeert in te beuken op de Stemmenkampioen. Wij hebben dat onmiddellijk door. Er zitten 23 statistische sleutels in onze algoritmes, die manipulaties ontdekken en uitschakelen. We hebben ook weet van brieven van politici die hun militanten oproepen om mee te doen aan ons panel. Allemaal verloren moeite, want onze methode schakelt manipulatief gebruik uit.
Kritiek: Aan De Stemmenkampioen doen alleen lezers van Het Laatste Nieuws mee.
Thevissen: Nee, slechts één vierde van ons panel leest Het Laatste Nieuws. De HLN-lezer is eigenlijk zelfs statistisch ondervertegenwoordigd.
Kritiek: De deelnemers aan De Stemmenkampioen beslissen zelf om mee te doen. Als er zelfselectie meespeelt, kan je geen representatieve steekproef maken.
Thevissen: Ook bij klassieke peilingen selecteert de deelnemer zichzelf in zekere mate door te beslissen of hij meedoet of liever geen antwoord geeft. Onze steekproef is inderdaad niet representatief. Daar staat tegenover dat we een veel grotere steekproef hebben: we hebben 22.000 mensen in ons panel zitten, dat is 20 keer meer dan bij klassieke peilingen. We willen in de toekomst zelfs naar 50.000 gaan. Bovendien passen we correcties toe op de scheeftrekkingen, en we gaan de consistentie van de antwoorden van de deelnemers na. Een bijkomend voordeel van onze manier van werken is de anonimiteit, die je bij face-to-face of telefonische peilingen niet hebt.
Kritiek: De Stemmenkampioen is niet betrouwbaar.
Thevissen: Het verleden bewijst dat peilingen er over het algemeen vaak naast zitten. Maar De Stemmenkampioen deed het tot nu toe niet slecht. Bij de verkiezingen van 13 juni 2004 hadden wij de kleinste afwijking ten opzichte van de werkelijke uitslag: 8,6%. Vergelijk dat met de andere spelers: La Libre Belgique had een afwijking van 10,6%, Le Soir 12,8% en de VRT en De Standaard zaten er 16,8% naast.

VRAGEN UIT HET PUBLIEK
Jef Valkeniers merkt op dat er maandag op het VLD-partijbestuur, waarvan hij deel uitmaakt, nogal wat discussie was over de recente peilingen waarin de partij verder naar beneden zakt. Valkeniers: "Sommigen vroegen zich af wie de verantwoordelijkheid moet dragen voor deze achteruitgang. Kunt u ons antwoord geven op de vraag waarom de kiezers ons verlaten hebben?" (algemene hilariteit in de zaal)

Frank Thevissen: "De Stemmenkampioen is eigenlijk gemaakt als boordinstrument voor politieke partijen, en niet zozeer voor de media. Maar geen enkele partij was geïnteresseerd in ons systeem. Vandaag lagen de nieuwste cijfers op mijn bureau, en ik kan alvast verklappen dat de VLD nog verder daalt."

Clair Ysebaert, voorzitter van het LVV: "U beweert dat campagne voeren niets uithaalt. Moeten we dan de partijfinanciering afschaffen, aangezien het toch allemaal weggegooid geld is?"

Thevissen: Ik doe al vijftien jaar onderzoek naar de kosteneffectiviteit van verkiezingscampagnes van politieke partijen. Ik heb nog nooit één indicatie gevonden van een positieve impact van een kiescampagne. Natuurlijk, als je het breder ziet, met de totale media-exposure van een partij over een langere periode, dan is er natuurlijk wel een impact. Een bovengrens op de verkiezingsuitgaven is volgens mij noodzakelijk, maar de sperperiode is te smal, en volgens mij moet de campagne in àlle media kunnen gevoerd worden.

Ysebaert: Kunnen peilingen de verkiezingsuitslag beïnvloeden? Le succès apporte le succès... Eigenlijk zou de VLD u geld moeten geven om te stoppen met uw onderzoek, want de slechte peilingresultaten stralen negatief af op de partij.

Thevissen: De impact van peilingen op de verkiezingen wordt overschat. Maar ik weet dat er politieke druk is op de redactie van Het Laatste Nieuws om te stoppen met De Stemmenkampioen.