30 jaar Trends

Het weekblad Trends bestaat deze week 30 jaar. Zelf ben ik al bijna 20 jaar een tevreden abonnee van het blad, maar ik lees en hoor in mijn omgeving en in de blogosfeer nogal wat kritische opmerkingen over Trends. Dirk De Winter noemt het blad op de weblog van ZI-BIZ "de Dag Allemaal van de Vlaamse ondernemerswereld". John Baeyens wijst er dan weer op dat Trends de ondernemers systematisch afschildert als charismatische supermensen, terwijl het in werkelijkheid vaak om gewone mensen gaat die ook angsten, vragen en twijfels hebben. Maar het blad kan ook bijzonder kritisch zijn voor bedrijven en hun managers, zoals bleek uit reportages over Lernout & Hauspie, Starlab, Netconsult en U-Man. Het consequent volgen van een pro-vrije-markt lijn en de bij wijlen scherpe kritiek op het beleid van centrum-linkse regeringen, doet sommigen de term "een rechts blad" in de mond nemen als ze het over Trends hebben. In een politieke cultuur waarin een volgehouden kritiek op het regeringsbeleid nogal eens geassocieerd wordt met 'extreem-rechtse' sympathieën, werkte de onthulling van Trends-directeur Frans Crols over zijn stemgedrag dan ook verhelderend en ontwapenend.

GLOBALISERING VERSUS VLAAMSE VERANKERING
Naar aanleding van de dertigste verjaardag maakte Trends-directeur Frans Crols deze week de balans op van enkele opvallende evoluties in de voorbije 30 jaar. Zo was destijds de "Vlaamse verankering" van onze economie een hot issue. Het bleek een luchtspiegeling te zijn, een zinloos gevecht tegen windmolens. De globalisering zet door, ook in Vlaanderen, en ze werkt.

België is in zijn 175ste jaar een werkhuis voor het buitenland. Een kringetje van politici, ondernemers, doeners van de Vlerick-boys, economen rond Kris Rogiers - inspirator van de Derde Industriële Revolutie in Vlaanderen en Flanders Technology - achtte het verzet tegen tegen de kermisachtige uitverkoop van de aandeelhouderscontrole over de Belgische sleutelondernemingen gepast. Zuiver liberaal was die visie niet, maar een klein land met een onvolkomen vennootschapsrecht had de plicht tot zelfverdediging tegen de (hoofdzakelijk Franse) overnamegolf. Wie controleert, stuurt de investeringen, de aanwervingen, het onderzoek. Alles wat de Generale Maatschappij van België opbouwde, is nu buitenlands. De verankering was een Vlaams thema - de Franstalige opinie kakelde over economische zuivering als vieze toespeling op de etnische zuivering in Joegoslavië - tot de Luikse baron en CEO Philippe Bodson van Tractebel na jarenlang hommeles geguillotineerd werd door Parijs.

Ook Crols geloofde destijds dat de strijd voor de Vlaamse verankering zinvol was, maar nu de strijd verloren is, ziet hij dat het resultaat beter is:

De lezers van Trends [...] ervoeren in de voorbije drie decennia hoe dankzij de globalisering de Vlaamse economie van benepen en kleinburgerlijk opbloeide tot een economie met hogere inkomens, meer jobs, technologie en opleidingen. [...] Zonder de hefboom van de globalisering onder wat er al was - veel KMO's, veel scholieren, veel gezond arbeidersverstand, veel belangstelling van de politici voor economische expansie - was Vlaanderen vandaag zo kwijnend als grote delen van de Waalse industriebekkens.

De Vlaamse economie is er één van familiebedrijven. Dat vormt tegelijk de sterkte en de zwakte ervan, schrijft Crols.

Wij hebben handelaars met twee kelderverdiepingen onder hun villa, één voor de marktkramen en één voor de luxewagens. Familiebedrijven zijn typisch voor landen met een katholieke cultuur, schreef Francis Fukyama in zijn rare en ware boek Trust (1995), met als ondertitel Social Virtues and the Creation of Prosperity. Raar, omdat hij de economie interpreteert vanuit niet-economische factoren. Waar, omdat hij daardoor de kern van de kansen en de mislukkingen van een economie raakt. In een katholieke cultuur is de familie het A tot Z van de relaties: wie behoort tot de familie, wekt het vertrouwen en wordt topmedewerker, bestuurder of aandeelhouder. De buitenstaander blijft buitenstaander. De Nederlanders hebben hun multinationals kunnen opbouwen, omdat zij het talent in hun land zochten buiten de clans. Vlaanderen is daar amper in geslaagd door zijn achterdocht voor hen die niet van ons zijn.

TRENDS, TENDANCES EN CASH
Trends werd destijds door Roularta gelanceerd als zusterblad van het weekblad Knack. Eén van de eerste columnisten was Mark Eyskens, die later minister en heel even premier zou worden. Later kwam er ook een Franstalige versie van het blad onder de titel Trends-Tendances. Dat was een joint venture van Roularta met Biblo, de Kempische uitgeverij van Herman Van Hove en Fons Van de Putte. Beide versies verschillen inhoudelijk nogal wat van elkaar en zijn aangepast aan hun lezersmarkten. Nog later werd het beleggingsblad Cash, dat in 1988 onder de naam "Kapitaal" werd opgericht door een groep mensen waaronder Danny Reweghs (de huidige hoofdredacteur van Cash) en mezelf (die oprichting was eigenlijk een spinoff van een AIESEC-beleggingsclub), als gratis bijlage toegevoegd aan Trends. De beleggerswebsite Beleggersnet, waarvan ik in 1997 één van de vier oprichters was, evolueerde na een overname tot de website van Cash.

VERSCHUIVINGEN ACHTER DE SCHERMEN VAN DE MACHT
Als goedgeplaatste observator van het raakvlak tussen politiek en economie, zag Trends de voorbije dertig jaar een verschuiving in de politieke cultuur en in de politieke machtscentra. Frans Crols typeert die verschuivingen als volgt:

De hoge kringen van de jaren zeventig dansten met de oud-scholieren van de jezuïetencolleges en de oud-studenten van UCL-KUL en ULB. De Kerk en het leger waren van tel. Het hof was machtig, de unitairen zaten aan het feest. Achter dat zichtbare establishment verstopten zich figuren die een establishment-in-het-establishment waren: schimmige topambtenaren, logebroeders en prelaten. De plattegrond van de macht veranderde door minder hof en leger, minder Kerk en jezuïeten en unitairen, en meer premiers die zadelend op opiniepeilingen, met rond zich ongekozen adviseurs, hun ambtenaren en het parlement schofferen.

BIEFSTUKKENSOCIALISME EN BIEFSTUKKENKAPITALISME
Crols maakt van de gelegenheid gebruik om zich af te zetten tegen de culturele platheid in zowel socialistische als kapitalistische middens:

Een miserabel soort van de vele socialismen is het biefstukkensocialisme: het streeft plat en geesteloos naar schransen, drinken, amusement, consumptie. Het biefstukkensocialisme is vandaag in Vlaanderen de overheersende uiting van het democratisch socialisme. Een miserabel soort van de vele kapitalismen is het biefstukkenkapitalisme: het streeft even plat en geesteloos naar villa's, dolle wagens, chique lidmaatschappen en adellijke titels.

Maar ook de regering krijgt een veeg uit de pan:

Van regeringen met een zware liberale inslag werd meer verwacht dan eenzelfde fiscale druk, een diarree van stunts, de stopzetting van de kernenergie, een kniebuiging voor de syndicaten en angstzweet om de problemen die ertoe doen aan te pakken: de toekomst van onze industrie, de vergrijzing, de vitalisering van de universiteiten, de allochtonenkwestie.

Tenslotte gaan volgens Crols ook de ondernemers niet vrijuit: ze zijn te veel bezig met hun eigen kringetje en te weinig bezig met maatschappelijke problemen:

Niet elke ondernemer hoeft een filosoof te zijn, een militant van het VKW of een bestuurslid van Voka, maar meer inzet en belangstelling voor de wereld en het nut van het algemeen zijn essentieel. In 1975 én in 2005 lokte/lokt in Vlaanderen een seminarie over het invullen van formulier 332bis meer deelnemers dan een seminarie over de internationalisering.

En tenslotte krijgen ook de managementscholen en de drukkingsgroepen kritiek, omdat ze niet rebels genoeg zijn:

Men kan blij zijn om het grotere Vlaamse werkgeversverband en de flinke Vlaamse zakenscholen, met vooraan de Vlerick Leuven Gent Managementschool en de Universiteit Antwerpen Managementschool. Wat zij wonnen aan zichtbaarheid en oppervlakte, is minder dan verwacht gevolgd door een grotere durf of rebelsheid. Voka schippert over België (een verloren zaak) en de syndicaten (de VBO-kwaal - knijp het ACV en het ABVV niet - is besmettelijk). Vlerick laat het oogmerk van de stichter (een bovenlaag van gemeenschapstrouwe mannen en vrouwen voor het Belgische bedrijfsleven) verwateren door zijn MBA-tisering.

GRATIS-POLITIEK LEIDT NAAR ONVRIJHEID
De gratis-politiek van Steve Stevaert is een middel in een politiek van herverdeling, zo schreef hoofdredacteur Piet Depuydt op 2 oktober 2003.

Gratis voor niets, dat is boerenbedrog. There's no such thing as a free lunch. Zelfs de creatieve strapatsen van Free Stevie kosten u en mij handenvol belastinggeld, netjes en progressief verdeeld over de kleine en grote inkomens. [...] Woeps. Het woord is eruit. Herverdeling. Al moeten we Steve Stevaert wel even bijsturen. Niet dit blad, maar de Oostenrijkse econoom Friedrich von Hayek stelde al in de jaren zestig vast dat moderne socialisten - in tegenstelling tot hun oudere kameraden - het geweer subtiel van schouder aan het wisselen waren. De socialisatie van de productiemiddelen was in diskrediet geraakt en ging er zelfs aan de tapkraan van café De Roos niet meer in. Dus moest worden gezocht naar een alternatief. Wat dan wel? De welvaartsstaat. Dit concept werd in de gouden jaren zestig het gedroomde alibi voor de socialisten om de staat zijn rol van herverdeler verder te laten spelen. En van deze erfenis maakt Stevaert een halve eeuw later nog steeds dankbaar gebruik. Hayek wond er geen doekjes om: een welvaartsstaat, die bij voorbaat alle risico's uitsluit en de mensen een positief recht geeft op werkgelegenheid, minimumloon, sociale zekerheid en allerlei basisdiensten, is de reïncarnatie van het pure socialisme. Het klinkt zo'n beetje als de bebaarde duivel, en eigenlijk had Hayek geen ongelijk (opgelet, de deugnieten van Trends gaan nu even op hun rechts elan verder). Een democraat en een socialist hebben één ding gemeen: ze streven allebei gelijkheid na. Maar terwijl democratie gelijkheid in vrijheid zoekt, zoekt het socialisme gelijkheid in beperking en onderdrukking, zo waarschuwde Alexis de Tocqueville al in de negentiende eeuw. In zijn meest verregaande utopische ambities mijmert Steve Stevaert over het land van Kokanje. In dit mythische luilekkerland, waar de gebraden biefstukken, pardon, kiekens je gratis in de mond vliegen, waar de bussen kosteloos rondtoeren en waar je gratis en voor niks televisie kunt kijken, wil Steve niet alleen dat iedereen gelijk wordt behandeld door de wet - de normale basis van iedere democratie - hij gaat veel verder: hij vindt dat iedereen aan elkaar gelijk moet worden gemaakt. De keerzijde van de medaille is echter dat dit slechts op één manier kan: door een continu ingrijpen en stelselmatig bijsturen vanwege de overheid. Precies daar toont de hippe SP.A'er hoezeer hij de oude socialist in hart en nieren is gebleven. De welvaartsstaat is voor hem de subtiele gelijkmaker en de ultieme hangmat. Daarbij acht hij het niet voldoende dat de mensen de kans krijgen om iets te ondernemen en te bereiken, ze moeten ook de garantie hebben op een gelijke start en identieke vooruitzichten. Het land van Kokanje is in zijn ogen de ideale verzekeraar die de mensen bevrijdt van al hun economische zorgen, maar ze terzelfder tijd verantwoordelijkheid ontneemt en afhankelijk (onvrij) maakt van vadertje Staat. Ook daarvoor had Hayek een omschrijving: hij noemde dit het ideaal van de collectieve vrijheid. En daarmee bedoelde hij niet dat de leden van de gemeenschap vrij zijn, maar dat de politici volledig vrij zijn om met de samenleving te doen wat ze willen.

Trends beschouwt de gratis-politiek dus als een nefaste trend, maar de gewiekste Stevaert deed zopas (in De Morgen van 15 januari 2005) een poging om zijn eminentste critici dood te knuffelen:

Ik ben begonnen met de eenvoudige uitleg, zonder het intellectuele verhaal daarrond. Ik had verwacht dat er, na de eerste kritiek, intellectuelen zouden opstaan om dat concept te verdedigen, om te wijzen op de herverdelende effecten, enzovoort. Zo werkt het in de meeste politieke debatten. Helaas lieten de meeste progressieve intellectuelen verstek gaan. De eersten die scherp zagen in mijn gratis-plannen, waren de mensen van Trends. Vijf pagina's lang toonden ze dat zij goed begrepen waarmee ik eigenlijk bezig was: met herverdelen.

PLEIDOOI VOOR CONFEDERALISME
Wie Trends aandachtig leest, merkt dat het blad zeker geen hoera-verhaal brengt over de Vlaamse ondernemerswereld en de Vlaamse economie. En het blad mag dan wel geregeld het taboe van de transfers in de sociale zekerheid onder de aandacht brengen, het doet niet mee aan de karikatuur van een Vlaams paradijs van productieven en een Waals reservaat van klaplopers. Het blad is wel voorstander van confederalisme als oplossing voor de verschillende ziektes waar Vlaanderen en Wallonië aan lijden:

Vlaanderen is ziek en Wallonië is ziek. De ene heeft een hartinfarct, de andere een longziekte. Voor een hartinfarct is het medicijn anders dan voor een longziekte. Bovendien heeft in Vlaanderen New Labour de overhand - SP.A-voorzitter Steve Stevaert en minister van Werk en Pensioenen Frank Vandenbroucke (SP.A) munten uit door een berustende dynamiek in dit dossier; in Wallonië blijft Old Labour. In Vlaanderen is een consensus te vinden voor de flexibilisering en de modernisering. In Wallonië niet en Wallonië ziet liever het noorden wankelen dan te werken aan de kering van het nationale 'declinisme'. Pleiten voor radicale confederalisering is geen Pavloviaanse reactie van Trends. Tsjecho-Slowakije spleet toen de Tsjechische liberalen, onder Vaclav Klaus, beseften dat de toetreding tot de EU met de etatistische Slowaken moeilijker zou zijn; in een grote markt, waarin een thuismarkt voor de eigen bedrijven geen levensnoodzaak is, is politieke autonomisering van de deelstaten een natuurlijk proces; de VS toont dat een eenheidsmarkt niet beduidt dat overal dezelfde belastingen, milieuwetten, vennootschapswetten, consumentenbescherming, chemiehandvesten gelden. (Frans Crols in Trends van 9 oktober 2003)

KRITIEK OP HET ANTIGLOBALISME
Een voormalig redacteur van Trends, Johan Van Overtveldt, schreef twee jaar geleden een boek waarin hij de anti-globailsten op een onderbouwde manier van antwoord diende. Het boek, "Marktzege(n) - Zes aanklachten tegen het antiglobalisme" werd doodgezwegen door de Vlaamse media. Alleen zijn eigen blad Trends schreef er iets over, en de Financieel-Economische Tijd publiceerde een bijzonder kritische boekbespreking die in schril contrast stond met haar lovende boekbesprekingen van anti-globalistische standaardwerken.

VLAAMSE EVENKNIE VAN FORBES MAGAZINE
Ik feliciteer langs deze weg Trends-directeur Frans Crols, hoofdredacteur Piet Depuydt en de hele Trends-redactie met de dertigste verjaardag van hun magazine. Trends is erin geslaagd de Vlaamse evenknie te worden van het Amerikaanse zakenmagazine Forbes. Een ander Vlaams blad dat zich tot dezelfde doelgroep richtte, de zakenkrant de Financieel-Economische Tijd, had ooit het potentieel om de Vlaamse evenknie te worden van de Wall Street Journal. Maar met een recente facelift-operatie waarbij de naam verkort werd tot "De Tijd" en waarbij de inhoudelijke focus werd bijgestuurd, lijkt dat potentieel verder weg dan ooit. De krant ging in dezelfde vijver vissen als De Morgen en De Standaard. Of dat met een dagelijkse cartoon van Kamagurka, een dagelijkse portie Bush-bashing door Jean Vanempten en een wekelijkse portie anders-globalisme door Jef Coeck zal lukken, zal uit de CIM-cijfers en de verdere toekomst van de krant moeten blijken.