Politieke dynastieën

Peter Van Rompuy (CD&V), zoon van Herman, en Jean-Jacques De Gucht (Open Vld), zoon van Karel, vorige zondag in Het Nieuwsblad, geïnterviewd door Peter De Backer:

Peter Van Rompuy: Ik heb helemaal geen zoon van-complex. Ik neem dat erbij zoals het komt. Hoeveel zonen van beenhouwers nemen niet ook de zaak van hun vader over?
Jean-Jacques De Gucht: Ik wilde net hetzelfde zeggen: hoeveel slagers of bakkers treden niet in de voetsporen van hun vader? Als je vader in de politiek zit, leer je die wereld kennen en waarderen.

Ik vind dat die vergelijking met slagers of bakkers niet opgaat. Die slagers en bakkers opereren in het private domein, in een puur commercieel gebeuren waar er niet met publieke middelen wordt gewerkt. De activiteiten van slagers en bakkers draaien rond het bevredigen van de behoeften van hun klanten, en niet rond het dienen van het algemeen belang.

Louis Michel zegt deze week in Humo, in een interview met Jan Lippens en Pascal Verbeken, als antwoord op de vraag of politieke dynastieën wel zo gezond zijn:

Ik vind dat héél gezond. Charles heeft thuis gezien hoe politiek werkt en wat je er allemaal moet voor doen en laten. Hij is gewoon beter gewapend dan kandidaten die niet uit een politiek nest komen. Wat is trouwens de oplossing tegen wat u politieke dynastieën noemt? Gaat u mensen met een bepaalde achternaam verbieden om aan verkiezingen deel te nemen?

Niet akkoord. Nee, ik wil zonen en dochters van politici niet verbieden om aan verkiezingen deel te nemen, maar ik zie de opkomst van de politieke dynastieën wel als een nefaste trend. Eyskens, Dehaene, Tobback, Van den Bossche, Van Velthoven, Anciaux, Detiège, Chevalier, De Gucht, Schiltz, Dillen... De bestendiging van politieke macht binnen families lijkt me geen goede zaak voor de democratie. En dat geldt uiteraard ook voor de Bush-dynastie in de VS, en straks misschien voor de Clinton-dynastie.

Eén van de essentiële voorwaarden voor een democratie, is dat geen enkele partij of groep gedurende lange tijd aan de macht kan blijven, maar dat er regelmatige wisseling is van de macht tussen concurrerende partijen of groepen. De bestendiging van politieke ervaring en politieke netwerken in één familie over verschillende generaties, lijkt mij contra-productief ten aanzien van een regelmatige machtswisseling, en tevens contra-productief voor de instroom van nieuw politiek talent uit alle geledingen van de samenleving, ook en vooral uit families van niet-politici.

Nu zult u opmerken: ja maar, het is uiteindelijk toch de kiezer die beslist, en de wil van de kiezer moet toch primeren? Als de kiezer politieke dynastieën wil, als de kiezer wil dat vader opgevolgd wordt door zoon en vervolgens door kleinzoon, dan weze het maar zo? Niemand verplicht de kiezer immers om voor de zoon of de dochter van deze of gene bekende politicus te stemmen?

Ja en nee. De wetgever erkent op bepaalde vlakken het gevaar van nepotisme en belangenvermenging, en heeft onverenigbaarheden ingebouwd. Zo verbiedt artikel 11, paragraaf 7 van het Vlaamse gemeentedecreet dat echtgenoten, en bloedverwanten tot en met de tweede graad, samen in een gemeenteraad zetelen. Ik vermeld dit maar om aan te tonen dat de wetgever soms de wil van de kiezer doorkruist als het gaat om familiebanden. Persoonlijk vind ik die onverenigbaarheidsclausule in het gemeentedecreet nogal verregaand. Mijns inziens kan je de wil van de kiezer in dit geval wel laten primeren.

Het probleem zit immers niet zozeer bij de wil van de kiezer, maar bij de manier waarop de kieslijsten worden opgevuld. In theorie gebeurt dat bij veel partijen op perfect democratische wijze, maar in de praktijk komt het er altijd op neer dat een ontwerplijst door een klein comité wordt opgesteld, waarna de partijleden vervolgens de kans krijgen om die ontwerplijst goed- of af te keuren. De samenstelling van die ontwerplijsten is uiteraard onderhevig aan allerlei interne partijdruk, niet in het minst van de vaders- of moeders-politici. Bij grote partijen zijn er altijd meer kandidaten om op de lijst te staan, dan dat er plaatsen te begeven zijn op de lijsten. Jonge kandidaten die niet op de steun van papa of mama kunnen rekenen, hebben het moeilijker om een plaatsje op de ontwerplijst te bemachtigen. Kortom, de politieke dynastieën doorkruisen het 'level playing field' dat bij de lijstvorming zou moeten spelen, en versterken de particratie. Louis Michel geeft het hierboven zelf toe als hij zegt dat zijn zoon "beter gewapend" is dan "kandidaten die niet uit een politiek nest komen". Laat men dit concurrentieel voordeel bij de lijstvorming volop spelen, dan zijn de kieslijsten over een paar generaties nog slechts in handen van een handvol "politieke nesten". Dat kan niet de bedoeling zijn in een democratie, die daardoor zou degenereren tot een oligocratie.

Conclusie: laat de kiezer volop beslissen, maar zorg er bij de lijstvorming binnen de partijen of kartels voor dat het natuurlijk voordeel van de politieke families gecorrigeerd wordt, zodat er een correct "level playing field" ontstaat. Daar zijn geen wetten voor nodig, maar een erkenning van het probleem en een maatschappelijk debat erover, zou de zaak al veel vooruithelpen.