Een Belgische topdiplomaat over Obama

Vandaag wordt Barack Obama ingehuldigd als 44ste president van de Verenigde Staten. Enkele weken geleden woonde ik een toespraak bij van Frans van Daele, voormalig ambassadeur van België in de VS. Hij gaf er zijn visie op de voorbije Amerikaanse verkiezingen en op het komende presidentschap van Obama. Hierna volgt een samenvatting van zijn toespraak.

DE VERKIEZINGSUITSLAG
Het kantelpunt in de Amerikaanse verkiezingscampagne kwam er bij het uitbreken van de financiële crisis. Daarvoor was het een nek-aan-nek race tussen McCain en Obama, vanaf dan had Obama een duidelijke voorsprong. Obama won met 53%, wat een uitzonderlijk hoge score te noemen is. Obama haalde niet de meerderheid bij de blanken en bij de mannen, maar wel bij de vrouwen, de minderheden en de jongeren. De blanken stemden voor McCain a rato van 55% tegen 43%. De mannen verdeelden hun stemmen ongeveer gelijk over McCain en Obama, die beiden 49% scoorden in deze doelgroep.

Dat vrouwen eerder geneigd zijn om Democratisch te stemmen is een historisch gegeven. De Republikeinen worden soms wel "the Boys' party" genoemd, de Democraten "the Girls' party". Democraten bekommeren zich van oudsher om typisch vrouwelijke thema's zoals gezondheidszorg en opvoeding. Republikeinen bespelen dan weer typisch mannelijke thema's als het bedrijfsleven en defensie.

De steun van de zwarte minderheid was vooral merkbaar in de hogere opkomst: 11% in 2004, 13% in 2008. Van die 13% stemden 96% voor Obama en 4% voor McCain. Er was een ongelooflijk enthousiasme voor Obama, hoewel de klassieke verdedigers van de zwarte minderheid hem aanvankelijk veel last berokkenden. Jesse Jackson en Al Sharpton, de kopstukken uit de Martin Luther King-traditie, vonden dat Obama "zwart van buiten maar blank van binnen" was. Maar naarmate de verkiezingscampagne vorderde, moesten deze kopstukken onder druk van de basis wel bijdraaien.

Tenslotte waren er de jongeren, de kiezers die voor het eerst mochten kiezen, en die a rato van 67% voor Obama stemden. De slimme internetcampagne van Obama zal hier wel niet vreemd aan geweest zijn.


VERKIEZINGSTHEMA'S
Amerikanen hebben veel meer respect voor hun politieke systeem en voor hun politieke klasse dan Europeanen. Dat respect gaat soms tot in het naïeve, maar werkt wel zelfversterkend voor het land. Vanwaar komt dat respect? De Verenigde Staten hebben, in tegenstelling tot Europa, geen gemeenschappelijk verleden, noch een oud territorium. Hun collectieve referentiekader wordt dus gevormd door de politieke instellingen. Die instellingen, zoals de Grondwet, het Presidentschap en het Congres, zien zij als de essentie van hun land en hun identiteit. Het vormt in ieder geval een sterkte, een kracht.

Verkiezingscampagnes in de VS draaien om thema's en om persoonlijkheden. De drie voornaamste thema's die telkens terugkomen, maar in variërende sterkte, zijn: veiligheid, ethische kwesties, en centen. In 2004 won Bush de verkiezingen door de Amerikanen te doen geloven dat hij de beste waarborg was voor hun veiligheid, en door zich met conservatieve standpunten inzake lifestyle issues van de steun van de evangelicals te verzekeren. In 2008 daarentegen was het derde thema, de pocketbook issues, het belangrijkst en dat speelde in het voordeel van Obama. Minister van Financiën Hank Paulson heeft een foute beslissing genomen door Lehman Brothers failliet te laten gaan. Had hij Lehman gesteund zoals hij AIG had gesteund, dan was de crisis zeker niet zo erg geworden. Maar het economische fundamentalisme van de Republikeinen, "we don't want financial socialism", heeft de doorslag gegeven bij de weigering van Paulson.

Het veiligheidsthema speelde bij deze campagne een veel minder belangrijke rol dan in 2004. Maar als er in de weken voor de verkiezingen een belangrijke veiligheidscrisis was geweest, bijvoorbeeld met Iran, dan hadden de kansen nog in het voordeel van McCain kunnen kantelen. Zelfs vlak voor de verkiezingen bleek uit peilingen dat McCain nog steeds beter scoorde dan Obama op het thema van de nationale veiligheid.

PERSOONLIJKHEDEN
McCain probeerde tijdens de campagne afstand te houden van Bush, en dat lukte aanvankelijk wel. Toch hebben twee factoren McCain de das omgedaan: ten eerste de financiële crisis, en ten tweede de keuze voor Sarah Palin als running mate. Door voor Palin te kiezen hoopte McCain twee vliegen in één klap te slaan: zijn rechterflank indekken, en vrouwelijke Clinton-fans voor zich winnen. Beide motieven waren elk afzonderlijk wel goed gezien, maar samen genomen annuleerden ze elkaar: Hillary-fans zouden nooit voor een vrouw met zulke conservatieve standpunten als Sarah Palin stemmen.



Obama daarentegen was een onbeschreven blad. Hij kreeg bekendheid met een toespraak op de Democratische conventie in 2004 in Boston. Dat hij daar toen mocht spreken, had hij vooral te danken aan de steun van het Democratische establishment van Illinois. Daar in Boston bleek dat Obama een briljant redenaar is. Op het gezicht van Hillary Clinton was toen al ontgoocheling te zien: ze besefte dat ze met Obama een geduchte concurrent zou krijgen.

OBAMA ALS PRESIDENT
Wat mogen we nu verwachten van het presidentschap van Obama? Op binnenlands vlak zal zijn eerste prioriteit erin bestaan de financieel-economische crisis op te lossen. Daar heeft hij vier jaar tijd voor. Ook in de gezondheidszorg mogen hervormingen worden verwacht. De Amerikaanse gezondheidszorg heeft twee belangrijke verschillen met de Belgische: de kosten stijgen 2,5 keer sneller dan het BNP, en 45 miljoen Amerikanen hebben geen ziekteverzekering. De meeste Amerikanen hebben een ziekteverzekering via hun werkgever. Men heeft berekend dat de fiscale aftrekbaarheid van die premies jaarlijks leidt tot 200 miljoen dollar minder aan inkomsten uit de vennootschapsbelasting. Daarnaast zijn er nog Medicare voor de gepensioneerden en Medicaid voor de armen. Maar dat 45 miljoen Amerikanen zonder ziekteverzekering zitten, betekent nog niet dat mensen liggen te sterven in de goot. Het werkt zo: je gaat naar de spoedopname van een ziekenhuis, dat is de enige dienst waar men niet mag vragen of je wel kunt betalen. Als je later de rekening krijgt, betaal je niet. Het ziekenhuis laat dan je financiële draagkracht onderzoeken. Als blijkt dat je toch niet zult kunnen betalen, wordt die rekening als oninbaar beschouwd. Zo werkt het systeem daar voor de onverzekerden.

Wat wil Obama nu? Wellicht gaat hij alle werkgevers, ook de KMO's, verplichten om een ziekteverzekering toe te kennen aan al het personeel. Daardoor kan dat getal van 45 miljoen wellicht verminderd worden tot 3 à 4 miljoen. Hoe hij de kosten onder controle zal kunnen krijgen, is minder duidleijk. Er zijn een paar experimenten geweest. Gouverneur Kathleen Sebelius van Kansas heeft bijvoorbeeld een conventie afgesloten met de artsen, en groepsaankopen verricht bij farmaceutische bedrijven. Dat was in strijd met de FDA-regels, maar de gouverneur nam het risico en daagde de federale overheid zelfs uit om haar juridisch te vervolgen, wat niet gebeurde.



BUITENLANDSE POLITIEK
Dimitri Obolensky heeft 45 jaar geleden een interessant boek geschreven, "The Byzantine Commonwealth". Daarin toonde hij aan dat de macht van het Byzantijnse rijk vooral gesteund was op de kunst om sterker te lijken dan je in werkelijkheid bent. Dat gaat op voor elke grote mogendheid. Bush heeft de grenzen van de Amerikaanse macht laten zien, en Obama zal daar spoedig de negatieve gevolgen van ondervinden. HIj zal dan ook in NAVO-verband meer inspanningen eisen van Europa. U mag dus verwachten dat Hillary Clinton binnenkort naar de NAVO-raad komt en daar zal zeggen: "Uncle Sam needs you!". Het zal in eerste instantie over Afghanistan gaan. Ik hoop dat het Verdrag van Lissabon binnenkort wordt goedgekeurd, want daarin staan enkele bijkomende instrumenten die Europa moeten toelaten om krachtiger ja of neen te zeggen aan de VS. De keizer was naakt in Amerika, maar straks zal hij misschien naakt zijn in Europa. Want vergeet niet: you have to put your money where your mouth is, en dat durft men in Europa wel eens te vergeten.



In vergelijking met Bush zal Obama meer gebruiken maken van soft power, en dus langer wachten vooraleer militaire middelen te gebruiken. Maar vergis u niet: zelfs met Obama zal Amerika nooit het gebruik van wapengeweld onderwerpen aan een toelating van de VN-Veiligheidsraad. Obama zal ook meer de weg van het multilateralisme bewandelen. Verwacht dus overleg met de BRIC-landen, meewerking aan een klimaatverdrag, enzovoorts. Wat die klimaatinspanningen betreft schuilt er wel een addertje onder het gras: het is niet ondenkbaar dat een klimaatplan in de VS zal gekoppeld worden aan handelssancties en importheffingen tegen landen die geen klimaatbeleid hebben. Dat zou een serieuze steek voor de vrijhandel kunnen betekenen, want zoals u weet heeft China geen klimaatplan en maakt het ook geen aanstalten om er een te hebben.

In Afghanistan trappen wij momenteel militair ter plaatse. Een groot deel van het land is gepacificeerd en gestabiliseerd. Alle conflicten situeren zich aan de grenzen met Pakistan, in het oosten en in het zuiden. Pakistan speelt duidelijk dubbel spel. Obama zal ongetwijfeld de druk op Pakistan verder opvoeren en daarvoor steun vragen van Europa. Als Europa en de VS door het presidentschap van Obama dichter bij elkaar zullen komen, zal dat ook betekenen dat beide partners meer van elkaar zullen verlangen en verwachten.



NASCHRIFT
Al bij al een interessante toespraak die aantoont dat niet àlle Belgische ambassadeurs zich bezighouden met het organiseren of doen mislukken van recepties en feestjes. Frans van Daele kan de essentie van een politieke evolutie helder samenvatten in enkele krachtlijnen. In de loop van zijn uiteenzetting zei hij terloops dat "wij allemaal" (doelend op het publiek) voor Obama gesupporterd hadden. Daarmee zag hij wel plusminus 10 procent van de Belgen over het hoofd. Na afspraak van de toespraak ontspon zich nog een interessante vraag-en-antwoordsessie, die onder "de regels van het Chatham House" viel: wat er gezegd werd mag gebruikt en gepubliceerd worden, maar wie precies wat vroeg en zei, blijft vertrouwelijk.