Het vrije woord versus gesproken daden

Het vrije woord dient qua inhoud volstrekt vrij te zijn. Het dient echter qua locus te worden uitgesproken op forums, maatschappelijke plekken vlot bereikbaar voor geïnteresseerden en kosteloos ontwijkbaar voor diegenen die niet willen luisteren. Bijvoorbeeld: niemand is vrij om op het trottoir in uw oor te komen brullen dat de wereld in mei 2012 zal vergaan, niet omdat dat niet mag gezegd worden, maar wel omdat dat niet tegen uw zin in uw oor mag gebruld worden. Iedere discussie over vrije meningsuiting waarin dit forum-aspect niet vermeld wordt is krakkemikkelig.

Het vrije woord kan vrij zijn, omdat de semantische sfeer van het vrije woord van de materiële wereld is gescheiden door het verstand en geweten van de toehoorders. Een daad van een toehoorder vertrekt in causaal opzicht bij het vrije wilsbesluit van de dader, en kan niet doorgetrokken worden naar wat die dader tevoren heeft gehoord en gelezen. Reden: de dader heeft verstand en geweten. Logisch kan dit niet anders: toerekeningsvatbaarheid veronderstelt ende impliceert het scheppend karakter van de vrije daad & de morele keuze. Maar zijn er dan geen mensen die ontoerekeningsvatbaar zijn en bij wie verstand en geweten niet normaal functioneren? Zeker, die zijn er, maar ze horen niet los te lopen. Het probleem is hier niet het vrije woord, maar het feit dat soms ontoerekeningsvatbaren en geesteszieken rondlopen op plaatsen waar ze niet thuishoren.

Sommige producties van woorden (=zegsels) zijn geen uitspraken doch gesproken daden. Dat is het geval wanneer geweten en rede van de toerekeningsvatbare toehoorder niet als scheidingspunt kunnen optreden tussen het gehoorde zegsel en de gestelde materiële daad.

Voor het verschil tussen een vrije meningsuiting en een gesproken daad bestaat dus een zeer simpel criterium: kan er een causaal verband gelegd worden van het materieel gevolg tot de woordenproductie, zonder passage langs een menselijk bewustzijn met erbijhorend vrij functionerend verstand en dito geweten? Het klassiek voorbeeld is het roepen van Brand! in een volle cinemazaal. Dat is in wezen hetzelfde als het moedwillig aanzetten van de brandsirene. Zo'n alarmsignaal kan niet vrij beoordeeld worden door de toehoorders, gezien de veronderstelde acuutheid van de situatie.

Een ander voorbeeld is een dreiging met fysiek geweld. Wanneer A op zijn webstek meedeelt dat hij B gaat vermoorden, dan leidt dit tot kosten voor B. A deelt zijn zogezegd voornemen mee, B kan de ernst van deze mededeling niet inschatten, en onafhankelijk van B's verstand en geweten wordt hij met een extra risicofactor geconfronteerd, die kosten oplevert los van enig wilsbesluit van B. Dus hebben we te doen met een gesproken daad. Het zijn ook de gevolgen van het verhoogd risico, en niet de semantiek van de dreiging op zich, die door A moeten vergoed worden.

Uiteraard moet de dreiging wel een illegitieme daad betreffen, bijvoorbeeld een moord of ontvoering of vuistslag. Oproepen tot economische boycot, bijvoorbeeld gericht tegen een oliemaatschappij of tegen een of andere oorlogvoerend land, zijn legitiem, omdat in een vrije maatschappij ieder individu zijn private transacties naar eigen goeddunken mag afsluiten, en daarbij mag discrimineren volgens alle denkbare criteria.

Andere voorbeelden:
- een ingehuurde expert die bewust zijn klant misleidt. Hier hebben we te doen met een vrije overeenkomst, waarin expliciet wordt gesteld dat de ene partij wat de verstandelijke analyse betreft betrouwt op de andere partij
- een wanhopige verdwaalde moedwillig een verkeerd en gevaarlijk pad opsturen (de betrokkene was kennelijk niet in staat een raad of aanwijzing vrij te overwegen)
enz.

Het criterium is dus zeer simpel. Er is sprake van een gesproken daad, indien het zegsel door de luisteraars niet in verstand en geweten vrij beoordeeld kan worden, zodat de causale keten van de door de luisteraar gestelde daad wel kan teruggevoerd worden tot het zegsel. (...)

Jos Verhulst op het discussieforum van politics.be, 28 november 2007