Nederlandse liberalen op zoek naar zichzelf

De liberalen hebben het moeilijk met zichzelf. Binnen de partijen leeft onvrede. Dit weekend organiseren VVD en D66 partijcongressen. Ook GroenLinks houdt een partijbijeenkomst, waarin de liberale koers van partijleider Femke Halsema ter discussie zal staan. (...)

André Rouvoet, vicepremier en leider van de ChristenUnie, verwees het liberale gedachtegoed twee weken geleden, tijdens een partijcongres in Lunteren, bijna triomfantelijk naar de prullenbak. Er is veel kritiek van "politici van links-liberale snit” op de vermeende spruitjesgeur van het nieuwe kabinet, zei Rouvoet. Hij noemde de critici ‘libertijnen’, die "hopeloos achter de feiten aanlopen”. "Mensen in Nederland zien in dat de morele vrijblijvendheid van de jaren ’90 meer kapot heeft gemaakt dan ons lief is. Degenen die individuele vrijheid en autonomie als hoogste goed zagen, hebben over het hoofd gezien wat een samenleving leefbaar maakt en bijeenhoudt: gemeenschappelijke waarden, het besef dat een individu niet zonder gemeenschap kan.” (...)

Socioloog Dick Pels, zelf lid van GroenLinks en oprichter van de links-liberale denktank Waterland, vindt het "om treurig van te worden”. (...) Probleem is dat mensen zoveel willen, zegt hij. Ze willen vrij zijn, maar willen ook dat er regels zijn. Ze zoeken naar onafhankelijkheid, maar ook naar gemeenschapszin. Ze vinden dat iedereen zichzelf moet zijn, maar schrikken van erotische billboards. [Jos] Van der Lans [ook GroenLinks] is het daarmee eens. Het was liberaal dat prositutie eind vorige eeuw is gelegaliseerd. Maar nu GroenLinks in Amsterdam prostituees als gewone ondernemers beschouwt die een startsubsidie verdienen, gaat hem dat te ver. "Zo’n gedachte is goed bedoeld, maar je kunt hem niet volhouden. Ik ben vrijzinnig, maar heb ook bedenkingen bij de seksualisering van de publieke ruimte. Dat wil ik kunnen zeggen zonder het verwijt dat ik de geest van de jaren zestig aantast."

De liberale boodschap aanpassen om in te kunnen spelen op de veranderde tijdgeest – [Alexander] Pechtold [D66] is er tegen. "Voor het economisch liberalisme van marktwerking was de tijd duidelijk nog niet rijp. Maar cultureel liberalisme moeten we blijven uitdragen." Hij wil graag in debat met de ChristenUnie, om de verworvenheden van liberaal beleid te verdedigen: abortus en euthanasie, maar ook het drugs- en tbs-beleid. Pels’ en Van der Lans’ pleidooien lijken op "water bij de wijn doen". "Ik wil juist de verschillen laten zien."

VVD-leider Mark Rutte zette zich deze week in het blad Opinio af tegen het kabinet. Dat probeert "van bovenaf een bezielend verband op te leggen." Hij noemt de boodschap van het liberalisme "onwrikbaar": de ontplooiing van het individu staat centraal, de samenleving is open. "De sociale samenhang komt dan vanzelf." Zijn partijgenoot Geert Dales ziet een "gouden toekomst" voor het liberalisme. "We zien nu wat het kabinet bedoelt met antiliberaal beleid. Het praat met organisaties, met zaakwaarnemers van de burger." (...)

De VVD, al jaren de grootste liberale partij, heeft vrijzinnige en conservatieve liberalen. In de VVD ontstond vorig jaar een schisma tussen, grofweg, deze vleugels toen Mark Rutte en Rita Verdonk de strijd om het leiderschap aanbonden. Rutte won, maar geeft veel ruimte aan conservatievere partijprominenten.

GroenLinks is de laatste jaren onder Femke Halsema in liberale richting opgeschoven. Halsema noemt haar partij "vrijzinnig links". De partij is bijvoorbeeld voor een soepeler ontslagrecht, en bekritiseert de uitwassen van de verzorgingsstaat. Intern leidt dat tot veel discussie.

D66 ontstond 41 jaar geleden als partij die de individuele ontplooiing centraal stelde. De VVD was in de ogen van D66 te rechts geworden. In 1994 behaalde D66 nog 24 zetels en legde de partij de basis voor ‘Paars’. Nu heeft de partij nog maar drie zetels.

Guus Valk in NRC Handelsblad, 11 mei 2007