De surrealistische opheffing van de parlementaire onschendbaarheid van Jean-Marie Dedecker

Een gastcolumn van Pierre Saelen

In een notendop:

Vorige donderdag werd de parlementaire onschendbaarheid van Jean-Marie Dedecker opgeheven omwille van het overtreden van een wetsbepaling, een wetsbepaling die louter en alleen dient om JMDD als cliënt-opdrachtgever van een privédetective te beschermen tegen eventuele wanpraktijken die deze privédetective aan zijn adres zou kunnen hebben begaan. 

Aan die wetsbepaling is er een zware correctionele strafsanctie gekoppeld, maar dit is een slordigheidsfoutje van de wetgever, want die zware strafsanctie was bedoeld voor een wetsartikel dat ergens in de loop van de wetgevende procedure werd weggelaten, zonder dat de nummering van de te bestraffen wetsartikels overal consequent werd aangepast. Oorspronkelijk werd een overtreding van deze bepaling enkel maar bestraft door een (lichtere) politiestraf. 

Op zich is die politiestraf ook al veel te zwaar en getuigt die nog maar eens van de socialistische visie op justitie waarbij het contractenrecht tussen twee private personen wordt gecriminaliseerd alsof het burgerlijk recht daar geen afdoende rechtsmiddelen voor biedt. De surrealistische proporties waar een socialistische visie op justitie toe kan leiden is door geen enkele romanschrijver te voorzien, zeker wanneer een procureur-generaal geen andere dossiers voor handen heeft om zich mee bezig te houden en wanneer een parlement met een rapporteur uit dezelfde provinciale kieskring als JMDD daar maar al te graag in meestapt. De werkelijkheid overtreft zo nog maar eens de fictie.

De socialistische visie op justitie zoals die blijkt uit de wet op de privédetectives:

In een interview met de Gazet van Antwerpen in 2008 verwoordde en bekritiseerde toenmalig rechter Walter De Smedt de socialistische visie op justitie op treffende wijze. Dit is dezelfde rechter die ten onrechte niet zozeer met dit interview bekendheid verwierf, dan wel met zijn ‘keppeltjesvonnis’ en zijn vonnis waarin hij weigerde om een straf op te leggen, omdat justitie geen enkele van zijn vorige straffen aan het adres van de betichte had uitgevoerd. 

Walter De Smedt: "De socialisten hebben alleen maar oog voor het belang van de overheid, terwijl je vanuit een klassieke liberale kijk oog moet hebben voor een evenwicht tussen de belangen van de staat en die van de burgers. In extremis leidt de socialistische visie tot een politiestaat. Tobback kon echter zijn visie niet helemaal doordrukken, hij stuitte op weerstand van justitieminister Melchior Wathelet (PSC), die de klassieke liberale visie op justitie genegen bleef. Maar onder paars werd het hele veiligheidsbeleid uitbesteed aan de socialisten. Ondanks Verhofstadt's mooie burgermanifesten. Er was nauwelijks een liberale inbreng, het beleid werd geleid door een socialistisch veiligheidsadviseur op het kabinet van de premier, die de verworvenheden van Tobback en Vande Lanotte moest bewaken." 

Een decennium eerder was dit ook al het geval bij de parlementaire behandeling van het "ontwerp van wet tot regeling van het beroep van een privédetective" dat werd ingediend door de socialistische Minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback. De liberale Kamerleden vroegen zich toen luidop af waarom ons land als enig West-Europees land überhaupt zo'n wet moest hebben en dan nog voor zo een kleine sector van de economie. Die parlementairen hadden dit ontwerp van wet beter nog wat grondiger onder de loep genomen en er zich meer tegen verzet.

Minister Louis Tobback kon met moeite aanvaarden dat de privésector bepaalde zaken deed die dicht aanleunen bij wat zijn politiediensten deden, maar hij moest erkennen dat er soms in de privé vraag is naar bepaalde onderzoeksdiensten die voor de politie totaal irrelevant zijn. Dan maar een ontwerp van wet om die sector te saneren.

Privé, niet in de zin van particulieren, want sinds de decriminalisering van het overspel deden particulieren nog nauwelijks beroep op de diensten van een privédetective. Dit zal sinds de invoering van de foutloze echtscheiding nog minder het geval zijn geworden. 

Privé, al evenmin in de zin van schending van de privacy. Met zijn propagandastunt, "Kijk uit naar spionnen en detectives onder uw bed en op de hoek van uw straat", versterkte VRT-journalist Marc Van de Looverbosch bij het publiek de door Tobback gevreesde verwarring omtrent de ware hoedanigheid van de detective: "[H]et gevaar is niet denkbeeldig dat de modale burger de detective meer bevoegdheden toeschrijft dan deze in werkelijkheid heeft." (Memorie van Toelichting, artikelsgewijze toelichting bij artikel 14)

Privé, wel in de zin van privébedrijven en parastatalen, want de overgrote meerderheid van de opdrachten voor privédetectives kwamen toen al van hen: "De Minister bevestigt dat sommige bedrijven een beroep doen op privédetectives. In vele gevallen betreft dit echter opdrachten die uiteraard niet door politie of rijkswacht dienen te worden uitgevoerd: bijvoorbeeld enquêtes naar de betrouwbaarheid van cliënten aangevraagd door levensverzekeringsfirma's, financieringsmaatschappijen, e.d... De Minister pleit voor het behoud van deze mogelijkheid voor publiekrechtelijke rechtspersonen om een beroep te doen op privédetectives. Men kan denken aan het geval van overheidsondernemingen die een enquête willen uitvoeren over het door hen aan te werven personeel. Vooral voor ondernemingen als de Nationale Bank van België, Gemeentekrediet, de ALSK enz... , kan dit van groot belang zijn." (Verslag namens de commissie voor de binnenlandse zaken... uitgebracht door de heer Vanhorenbeek)

[Klopt, ik heb iemand met mij weten starten bij het Gemeentekrediet, maar enkele weken later werd hij midden zijn opleiding ontslagen omwille van bepaalde publieke zaken die een privédetective over hem had ontdekt. Dit heeft destijds onder ons nogal wat opschudding veroorzaakt. Plots beseften we allemaal dat een privédetective onze publieke handel en wandel had nagetrokken of nog bezig was met dit te doen.]

Terecht had minister Tobback het lastig met het toen bestaande feit dat sommige van zijn politiemensen na hun diensturen als privédetective bijklusten of reclame maakten met het feit dat ze voormalige politiemensen waren. Ook wou Tobback de neiging verhinderen om bepaalde politionele handelingen te stellen zoals elektronisch afluisteren. (De zogenaamd door JMDD en zijn privédetective geschonden wetsbepaling heeft met dit alles niets te maken.)

Minister Tobback was van mening dat in de contractuele relatie met de privédetective de cliënt-opdrachtgever de zwakke partij was. Aldus zijn algemene toelichting: "3. De opdrachtgever moet eveneens worden beschermd tegen bepaalde oneerlijke praktijken van sommige detectives. 4. Er dient een degelijk controle- en sanctiesysteem te worden uitgewerkt." (Memorie van Toelichting)

Vreemd voor een sector die toen al vooral werkte voor ... zakelijke "repeat players" en nauwelijks voor particuliere "one-shotters". Die beroepsklanten weten heus wel hoe ze contractueel met hun privédetectives moeten omgaan. Maar neen, de Minister van Binnenlandse Zaken voelde zich ook Minister van Economische Zaken en hij zou die sector economisch saneren.

Die zwakke partij bescherm je dan door de detective dwingend bepaalde formaliteiten op te leggen, zoals het verplicht opstellen van een schriftelijke overeenkomst vooraleer de opdracht aan te vatten met daarin allerlei zaken die verplicht moeten worden vermeld (artikel 8) en nadien het verplicht overhandigen van een verslag omtrent de verrichte onderzoeksactiviteiten (artikel 9): "Artikel 8 is gericht op de bescherming van de opdrachtgever tegen oneerlijke detectives die overdreven lonen en kosten aanrekenen. Het scheen de Regering niet opportuun van overheidswege bezoldigings- en onkostenbarema's op te leggen. Het leek daarentegen wenselijker om het gebruik van een schriftelijke overeenkomst op te leggen met bepaalde verplichte vermeldingen, zodat de opdrachtgever vooraf weet waar hij aan toe is. In die overeenkomst wordt ook gewezen op bepaalde rechten van de opdrachtgever, zoals het recht op een verslag en het klachtrecht bij de Minister van Binnenlandse Zaken..." (Memorie van Toelichting in de Senaat)

Tobback was immers als de dood voor het factureren van niet-geleverde prestaties, door bijvoorbeeld drie onderzoeksopdrachten tegelijk te aanvaarden, waardoor je als detective niet op drie locaties tegelijk op de uitkijk kon staan: " Artikel 9, dat eveneens gericht is op de bescherming van de opdrachtgever, legt aan de detective de verplichting op een verslag op te maken van de verrichte werkzaamheden en de kosten die zulks meebracht. De detective moet zelf een exemplaar van het opgemaakte verslag bijhouden. Dit laat de controlerende instanties toe, door het naast elkaar leggen van alle verslagen, na te gaan of de opgemaakte verslagen geloofwaardig zijn. Als uit het geheel van verslagen bijvoorbeeld zou blijken dat de detective op twee plaatsen tegelijk aanwezig was, of dat hij gedurende een bepaalde week 150 uur presteerde, is er duidelijk gefraudeerd. Anderzijds, indien het geheel van verslagen een normale activiteit laat zien, kan het verslag van de detective toch nog vergeleken worden met het exemplaar van de opdrachtgever, teneinde na te gaan of de detective achteraf niet fraudeerde... De opdrachtgever heeft recht op een verslag: hij dient zelfs niet te betalen vooraleer het verslag hem overhandigd werd." (Memorie van Toelichting in de Senaat)

Tobback's vrees voor 'overbilling' was zelfs zo groot dat hij zijn regeling in een latere wet ook nog eens tot de advocatuur wou uitbreiden: "Volgens de Minister streeft men er naar de cliënten in de mate van het mogelijke te beschermen tegen misbruiken van privédetectives. Vandaar de verplichte voorafgaande schriftelijke overeenkomst [artikel 8]), waarin onder meer de uurbezoldiging en de kostentarieven moeten worden opgenomen. Hoewel het barema vrij door de detective wordt vastgesteld, weet de cliënt op die manier waaraan hij zich te verwachten heeft. Alle misbruiken zullen zeker niet uit de wereld geholpen zijn, maar het betreft toch een hele stap voorwaarts in de sanering van dit beroep. Een gelijkaardig systeem zou best ook gelden voor de advocaten." (Verslag van Hoorenbeek blz 17 - artikel 9) De CdH minister Melchior Wathelet heeft die laatste wens echter afgeblokt.

Als goede socialist herinnerde Tobback zich dat de arbeidswet ook zo'n dwingende formaliteiten ter bescherming van de zwakke contractspartij kent, namelijk bij de betekening van de opzeg van de arbeidsovereenkomst. Als werkgever mag je een werknemer niet ontslaan door hem het duplicaat van zijn ontslagbrief voor ontvangst te doen aftekenen: als werkgever moet je die ontslagbrief aangetekend verzenden of met deurwaardersexploot betekenen. Dit is op straffe van nietigheid, relatieve nietigheid: enkel de betrokken werknemer kan die nietigheid inroepen. Roept die werknemer die nietigheid niet in, dan kan niemand anders dit doen. Voor een werknemer volstaat het dat zijn werkgever op het duplicaat van zijn ontslagbrief voor ontvangst aftekent. Geen aangetekende brief of deurwaardersexploot nodig. Het kan, maar het moet niet.

"Dit doen we hier ook", moet Tobback gedacht hebben en ja, artikel 8 bestraft het ontbreken van een voorafgaande schriftelijke overeenkomst en de daarin verplichte vermeldingen met relatieve nietigheid: enkel de cliënt-opdrachtgever kan die nietigheid inroepen, bijvoorbeeld om te weigeren de al te dure facturen van de privédetective te betalen: "Art.  8. (§ 1.) De privédetective of zijn werkgever is verplicht om met de opdrachtgever een voorafgaande schriftelijke overeenkomst te sluiten die, op straffe van nietigheid, ondertekend wordt door alle partijen... De nietigheid kan alleen door de opdrachtgever worden ingeroepen."

Maar voor Tobback met zijn socialistische visie op justitie was dit niet voldoende. Stel je eens voor dat er toch iemand door zo'n privédetective zou worden bedot. Geen bedrijf, maar een gewone werkmens die toch nog zijn/haar partner of kinderen wil laten observeren. Zelfs al heeft die werkmens een schriftelijke contract afgesloten met daarin allerlei zaken die artikel 8 oplegt opdat hij/zij goed zou weten waar aan toe te zijn, dan nog kan die in het detectiveverslag worden bedot. Dus moet de overheid de diverse detectiveverslagen kunnen vergelijken om te zien of die detective die nacht niet op drie verschillende locaties tegelijk aan het werk was (citaat, supra). Relatieve nietigheid van het contract is dan niet meer mogelijk, want aan het contract zelf scheelt er niets.

Dus strafsancties bij het niet opstellen van een detectiveverslag (artikel 9): voor de politierechter er mee. De diensten van Tobback moeten gedacht hebben dat ze die politiestraffen dan ook meteen konden doen gelden voor het niet voorafgaand opstellen van een schriftelijke overeenkomst. En zo bevatte artikel 20 van het ontwerp van wet dat Tobback voor advies naar de Raad van State zond, in haar derde lid onder meer politiestraffen voor het schenden van huidig artikel 8 (ontbreken van een voorafgaande schriftelijke overeenkomst) en huidig artikel 9 (ontbreken van een verslag).

De wetgevende fout, een slordigheid: twee tikfouten

Na het advies van de Raad van State en schrapte men echter een artikel dat toen het nummer 8 droeg: "Het is de privédetective verboden activiteiten uit te oefenen die indruisen tegen de openbare orde of de inwendige of uitwendige veiligheid van de Staat."

Het is te begrijpen dat Tobback een schending van dit artikel wou bestraffen met een zware correctionele straf, dezelfde als voor een schending van artikel 4 (toch in bijberoep als privédetective bijklussen) of van artikel 5 (toch met bepaalde toestellen gesprekken heimelijk opnemen of afluisteren, terwijl dit niet mag). In het ontwerp van wet dat hij aan de Raad van State had overgemaakt, stond dit in het tweede lid van artikel 20: "Overtredingen van de artikelen 4, 5 en 8 van deze wet... worden bestraft met een geldboete van 1.000 tot 10.000 frank." [1.000 frank, nu 25 euro is het minimum voor een correctionele straf.]

Toen het openbare orde artikel 8 werd geschrapt werden alle daaropvolgende artikels opnieuw genummerd, namelijk -1. Zo werd artikel 9 (vereiste van een voorafgaande schriftelijke overeenkomst) plots artikel 8 en werd artikel 10 (verplichting van een schriftelijk verslag) artikel 9.

Artikel 20 dat de strafsancties koppelde aan schendingen van de diverse wetsbepalingen werd zo artikel 19 en in haar derde lid met de lichte politiestraffen werd de nummering maar half aangepast: artikel 8 ontbrak, want in haar tweede lid met de zware correctionele straffen bleef artikel 8 behouden, in plaats van te worden geschrapt, terwijl het ontbreken van een schriftelijke overeenkomst niet door de Memorie van Toelichting wordt vermeld in haar lijstje van met correctionele straffen te sanctioneren inbreuken: 

"Artikel 19 knoopt aan de meeste wettelijke voorschriften een strafrechtelijke sanctie vast. 

Op het werken zonder vergunning, het uitoefenen als bijberoep, het onrechtmatig bezitten of gebruiken van bepaalde apparatuur,het onderzoeken van de elementen die behoren tot de meest persoonlijke levenssfeer, het onrechtmatig bespieden en afluisteren en het uitoefenen van activiteiten die onverenigbaar zijn met de openbare orde en de staatsveiligheid staan ernstige correctionele straffen. 

Tenslotte worden een hele serie minder ernstige vergrijpen met politiestraffen gesanctioneerd."

En zo kan een procureur-generaal voordoen alsof hij zich in een zwaarwichtige zaak tegen JMDD vastbijt, want ook in hoofde van JMDD zou het om een correctionele zaak kunnen gaan. Niets van.

Het verschil tussen een privédetective en een journalist

Nog surrealistischer wordt het wanneer je vaststelt dat onder meer journalisten uitdrukkelijk niet onder deze wet vallen ook al kunnen zij dezelfde handelingen stellen die er toe leiden dat je als privédetective zou worden beschouwd, want zo stelt de Memorie van Toelichting op blz. 4-5 bij de artikelsgewijze toelichting:

"Artikel 1.

5. De informatie die de detective inwint is bestemd voor de opdrachtgever, en niet voor derden. Hier ligt een essentieel verschil met de activiteiten van de journalist, die ook informatie inwint die van dezelfde aard kan zijn als de door de detective ingewonnen informatie. De bestemming van de door de journalist ingewonnen informatie is evenwel totaal verschillend: de journalist wil immers het door hem verzamelde materiaal publiceren via de media. Zelfs als de informatie uiteindelijk om een of andere reden niet wordt gepubliceerd, doet dit geen afbreuk aan de oorspronkelijke intentie materiaal te verzamelen dat dienstig kan zijn voor publicatie. 

Het spreek voor zich dat de regering geenszins de bedoeling heeft de uitoefening van het beroep van journalist aan banden te leggen. De wetgeving betreffende de privédetectives is uiteraard niet op hen van toepassing.

...

Om alle misverstanden te vermijden vermeldt §2 van dit artikel nochtans uitdrukkelijk dat gerechtsdeurwaarders en notarissen naast journalisten, niet als privédetective kunnen beschouwd worden en dat bij koninklijk besluit een lijst kan vastgelegd worden van andere beroepen die evenmin als privédetective kunnen worden aangezien."

Wel, het wordt tijd dat men daar bij Koninklijk Besluit het ambt van een Parlementair aan toevoegt.

Van door de wet met strafbepalingen beschermde zwakke cliënt naar een van mededaderschap verdachte parlementair

Maar dan nog zou JMDD in de problemen zijn gekomen, ook al voerde hij een onderzoek in de hoop van iets in de openbaarheid te kunnen brengen, want hij besteedde het uit aan een privédetective. Idem voor een journalist die een deel van een beroepsmatige onderzoeksopdracht aan een privédetective zou uitbesteden: beiden zijn beschermd door een relatieve nietigheidssanctie en door strafsancties: een keer een politiestraf (artikel 9) en een andere keer per abuis een correctionele straf (het 'geschonden' artikel 8).

JMDD kan als beschermde cliënt die straf niet riskeren, maar wel zijn detective. Doordat JMDD als cliënt er geen probleem van maakte dat zijn privédetective de wettelijke formaliteiten niet stipt had nageleefd en dit dan met vertraging deed en logischerwijs dateerde op datum van de mondelinge overeenkomst, wordt JMDD nu er van beticht "zich schuldig kunnen hebben gemaakt aan de vervalsing van zijn overeenkomst met zijn privédetective met het bedrieglijke opzet te verdoezelen dat de privédetective een inbreuk pleegde op de wet inzake regeling van privédetectives." (Mondeling verslag van rapporteur Renaat Landuyt aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers)

De vereiste van een voorafgaande schriftelijke overeenkomst met daarin bepaalde verplichte vermeldingen wordt in de voorbereidende werken op geen enkele manier in verband gebracht met het algemeen belang. Telkens opnieuw verwijst men enkel en alleen naar het privaat belang van de cliënt-opdrachtgever die tegen malafide privédetectives moet worden beschermd.

Waar houdt een procureur zich mee bezig wanneer de door de wet beschermde persoon, die als enige burgerrechtelijk de nietigheid van de mondeling gemaakte overeenkomst kan vorderen, er geen punt van maakt dat een hem beschermende wettelijke bepaling niet werd nageleefd? Er kan gewoonweg geen sprake zijn van enig bedrieglijk opzet in hoofde van JMDD, zelfs niet om zijn privédetective in te dekken tegen mogelijke sancties. 

Dat een procureur-generaal niet elke wettekst grondig naleest om zich in haar interne logica te verdiepen, is te begrijpen, maar niet in een zaak waarbij hij de opheffing van de parlementaire onschendbaarheid vordert, want dit raakt de fundamenten van onze democratische rechtsstaat. De eenvoudige lectuur van het volledige artikel 8 en van de strafmaat die er in artikel 19 aan wordt gekoppeld, leert al dat er iets vreemds aan de hand is. De lectuur van de overige bepalingen leert nog meer dat er iets niet klopt. In zo'n geval word je als jurist geacht de voorbereidende werken er op na te slaan en die brengen genoeg opheldering.

Een uit de lucht gegrepen, willekeurig en onbeduidend element

Rapporteur Renaat Landuyt stelde dat aan alle voorwaarden was voldaan om de parlementaire onschendbaarheid op te heffen. Vooraleer na te gaan of het al dan niet om een politieke daad gaat, moet er worden nagegaan of de opheffing niet wordt gevraagd op basis van uit de lucht gegrepen, willekeurige en onbeduidende elementen. Een beter voorbeeld van een uit de lucht gegrepen, willekeurig en onbeduidend element kan ik me niet indenken. Dit is de opheffing van een parlementaire onschendbaarheid niet waard en is zelfs geen strafrechtonderzoek waard.

Destijds, bij de bespreking van dit wetsontwerp vroeg wijlen Ward Beysen zich af of dit 'beroep' wel al die aandacht waard was. De VLD'er Beysen besloot zijn tussenkomst met te stellen dat dit ontwerp meer een signaalfunctie had, omdat een sluitende regeling toch niet mogelijk zou blijken. (Verslag van Hoorenbeek)

Wist Beysen veel dat dit ene artikel waar niemand toen enige commentaar op had - omdat het ten gunste van de cliënt-opdrachtgever een evidente relatieve nietigheid invoerde - ooit nog eens zou worden ingeroepen tegen een parlementair die als cliënt-opdrachtgever heeft gehandeld. Hadden de liberalen zich destijds maar verzet tegen het koppelen van strafsancties ter bescherming van de zogenaamd zwakke contractspartij.

In plaats van door die wet te worden beschermd, of zoals journalisten van het toepassingsgebied te worden uitgesloten, wordt JMDD er nu door geviseerd en verliest hij zijn tweede wettelijke bescherming, namelijk die als politiek zwakkere partij. Als volksvertegenwoordiger uit een kleine minderheidsfractie is hij de zwakke partij, maar dan een die als luis in de pels het lef heeft om, net als een groot bedrijf, de diensten van een privédetective in te roepen om op het eerste gezicht malafide praktijken begaan door bepaalde politici van de meerderheid, uit te pluizen. 

Moet ook deze donkerblauwe liberaal er aan, net zoals Beysen, en wel met behulp van een socialistische wet uit een decennium voordat Paars een feit werd? Pech dat Beysen destijds niet wat meer bij de les was.

De wettekst: http://www.ejustice.just.fgov.be/cgi_loi/change_lg.pl?language=nl&la=N&table_name=wet&cn=1991071933

De Memorie van Toelichting: http://www.senate.be/lexdocs/S0525/S05250688.pdf

Het verslag Vanhorenbeek: http://www.dekamer.be/doc/FLWB/pdf/digidoc/K2055/K20551539/K20551539.pdf

PS: Deze tekst is een samenvatting van mijn oorspronkelijke notitie op Facebook en de gespreksdraad die er zich toen ontwikkelde. Ik dank in het bijzonder collega-jurist Yves Mondelaers om als een volleerd advocaat van de duivel me in mijn opzoekingen steeds verder te hebben gedreven. Uiteraard kan elke onvolledigheid of fout enkel mij worden aangewreven.

Pierre Saelen