Hoe werkelijk is de werkelijkheid?

Een gastcolumn van Claudia Beurghs.

Wat fascineren de media ons. Als er iets gebeurt, weten we het meteen. Hoe spectaculairder het nieuwtje, des te groter de aantrekkingskracht die het op ons uitoefent. We kénnen de wereld. Lang leve de media!

De media geven de hedendaagse wereld weer. Meer nog, zonder media zou de wereld onzichtbaar blijven voor het merendeel van de mensen: al gaan we nog zo veel op reis, het meeste wat we zien van de wereld, zien we via kranten, tijdschriften, televisie en internet.

Bovendien, de media ‘kraken of maken’ een land. Staten in oorlog krijgen een uiterst negatieve stempel, waardoor ze in moeilijkheden komen om zich te ontwikkelen, zowel op economisch, politiek als sociaal vlak. Eens er belangen mee gemoeid zijn, blijft gewoon nieuws niet langer gewoon.

Onveiligheidsgevoelens sluiten nauw aan bij wat de media ons voorhouden. In elk geval staat het vast dat de machtige media doelbewust angst voor criminaliteit creëren om politieke of andere verborgen belangen te dienen. Denk maar aan de al te uitvoerige verslaggeving omtrent de aanslagen in Parijs. We mogen niet bang zijn, en toch trachten de media ons voortdurend angst in te pompen. Bovendien krijgt Molenbeek, en bij uitbreiding het hele land, de genoemde stempel opgedrukt. 

Nemen we verder de politiek: hier blijkt het erg belangrijk wat er gezegd wordt, maar vooral ook wat er géén vermelding krijgt.

Objectieve selectiviteit?

Media staan of vallen met de vermeende objectiviteit. Immers, de lezer heeft geen boodschap aan enig persoonlijk gevoel van de kant van de journalist. Deze objectiviteit kunnen media m.i. echter niet bereiken. Een subjectieve inkleuring geven, het lijkt typisch menselijk. Geen nieuwtje laat ons onberoerd, er komen gevoelens bij kijken, al dan niet bewust vellen we een oordeel.  Hoewel we van journalisten dan toch een zekere objectiviteit vragen, zijn zij tevens mensen. 

Mathew Ingram is gewezen schrijver bij GigaOm.com, één van de belangrijkste technologische blogs in de VS, en bij de krant The Globe and Mail. Hij schrijft over de media en de evolutie ervan. Daarbij ziet hij het filteren van informatie als de fundamentele taak van de journalist.

Binnen de gemaakte selectie leggen de verslaggevers nog hun eigen accenten. Bovendien heeft een conflict meerdere dimensies, waardoor er misschien helemaal geen universele waarheid bestaat. Als we een kant kiezen, is dit de juiste? Zelfs de meest waarheidlievende reporter vertekent dus het beeld. Schuift hij zijn blik, en daarmee eveneens de focus, een meter op, dan ziet hij misschien wel een heel ander gegeven.

Kortom, er bestaat geen universele waarheid. Daarbij rijst de vraag of er überhaupt een waarheid bestaat. Als zij al bestaat, schiet onze menselijke geest hoe dan ook tekort om ze te vatten. 

De invulling van de werkelijkheid

Taal vormt het medium van de media. Taal op zich maakt al een interpretatie uit. Bij media gaat het net zo goed om een persoonlijke gewaarwording als verwerking van een waargenomen prikkel. Dat toonde fotograaf Jimmy Kets prachtig aan met zijn foto’s van het lege Brussel, in het kader van de lockdown in november. Deze vergelijking van de media even met de fotografie gaat ook ruimer op: afhankelijk van zoom, moment en keuze van centrale onderwerpen in combinatie met de eigen opvoeding, opleiding, fantasie en angsten, kan de waarheid op tientallen manieren beleefd worden.  Liefst kiezen we daarbij zelf de invulling die we aan feiten geven. Toch bepaalt de redactie deze invulling al voor ons. We kiezen voor een bepaalde krant, eerder op sensatie dan wel op ‘kwaliteit’ gericht. We kijken naar de openbare omroep of naar commerciële stations. Ergens kiezen we dus inderdaad zelf, maar om de filter kunnen we niet heen.

Volatiliteit kenschetst de media eveneens. Er gebeurt zoveel op deze aarde dat het onmogelijk wordt één topic te blijven opvolgen. Dit betekent niet dat het topic opgehouden heeft te bestaan, dat alles plots peis en vree is. Over pakweg de burgeroorlog in Syrië bleven we lange tijd wel geïnformeerd, doch hier traden oorlogsmoeheid of oorlogsgewenning op de voorgrond. Alweer een bom, we horen het zo vaak dat we het uiteindelijk niet meer horen. De oorlog verwerd dus tot ruis tegen de achtergrond. En dan valt het meteen op hoe de aandacht terugkeert na de Parijse aanslagen, wanneer het karakter van ver-van-mijn-bed verdwijnt en Jan met de pet zich bedreigd voelt. 

Tegenover alle oorlogsgruwel staat goed nieuws. Ook hier treedt een probleem naar voren: de sensatie wint het in de media van de informatie. Veel sensatie valt er echter niet te halen in positieve ontwikkelingen.  De volksmond zegt ‘geen nieuws is goed nieuws’. De media keren dit gezegde moeiteloos om: goed nieuws is geen nieuws.

Leugens

De waarheid valt met twee adjectieven te omschrijven: alomvattend en grotendeels onzichtbaar. Media tonen enkel het zichtbare en vormen een welomlijnde momentopname. Minstens daarom is journalistiek in zekere zin altijd een leugen. Mensen die van de media een soort waarheid verwachten, vallen dus ontzettend naïef uit. 

De media betekenen, zoals gesteld in de inleiding, onze grote en zelfs enige bron van informatie. Zodoende  kunnen we ze niet negeren. Toch. De filter bestaat in elk geval en we kunnen zelf niet overal tegelijk opduiken om aan eigen nieuwsgaring te doen, we kunnen wel kritisch omgaan met de ons voorgeschotelde informatie en verschillende media combineren. 

Claudia Beurghs