Bronvermeldingen in de media

Het citaatrecht is een uitzondering op het algemeen verbod om teksten te copiëren zonder toestemming van de auteur. Een citaat is per definitie beperkt in omvang en bevat dus niet een volledig artikel of boek. Artikel 21 lid 1 van de Wet betreffende het auteursrecht en de naburige rechten zegt:

§ 1. Het citeren uit een werk dat op geoorloofde wijze openbaar is gemaakt, ten behoeve van kritiek, polemiek, recensie, onderwijs, of in het kader van wetenschappelijke werkzaamheden, maakt geen inbreuk op het auteursrecht, voor zover zulks geschiedt overeenkomstig de eerlijke beroepsgebruiken en het beoogde doel zulks wettigt. Het citeren bedoeld in het vorige lid moet de bron en de naam van de auteur vermelden, tenzij dit niet mogelijk blijkt.

Het is een formulering waar ik elke week aan herinnerd word, als ik 's zaterdags in De Morgen de bloemlezing lees van de grappigste citaten uit de webforums van kranten, in de rubriek "De Stem van het Volk". Die bloemlezing ziet er bijvoorbeeld zo uit:


[De Morgen, 20 november 2009]


Een uitstekend initiatief, maar wat mij opvalt is dat er wel een bronvermelding staat van de site, maar niet van de naam van de auteur. Nu heeft het voor de websites van Knack, De Tijd, De Morgen en Het Laatste Nieuws vaak geen zin om namen van auteurs te vermelden, want daar wordt volop gebruik gemaakt van nietszeggende pseudoniemen of initialen. Op de websites van De Standaard, Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg daarentegen worden wel systematisch voornaam en achternaam van de commentaargever vermeld, en bij de twee laatstevernoemde zelfs de woonplaats. Ik zou het dan ook maar correct vinden naar de letter en de geest van de auteurswet, om systematisch de namen van de commentaargevers te vermelden waar dat mogelijk is.

Maar dat blijkt niet zo evident. Op de FLEET-conferentie vroeg VUB-onderzoekster Sari Depreeuw zich uitdrukkelijk af of "caféklap" ook de volle bescherming van het auteursrecht verdiende. Slide 39 uit haar presentatie:



Het antwoord op de vraag of ook lezerscommentaren auteursrechterlijk beschermd zijn, was "ja" in de mate dat de commentaren origineel zijn (en dus niet zomaar een verwijzing of een copie van een ander citaat) en "nee" indien de gebruikersvoorwaarden van de website in kwestie uitdrukkelijk het tegendeel zouden vermelden. Daarbij moet ook rekening gehouden worden met het feit dat de morele rechten onvervreemdbaar zijn, terwijl de vermogensrechten wel kunnen worden overgedragen of afgestaan. Het recht op naamsvermelding is een moreel recht. In het pas verschenen "Juridisch Vademecum - Vragen en antwoorden op het terrein van mediarecht en auteursrecht" door Evi Werkers en Sari Depreeuw, wordt dat iets uitvoeriger verwoord:

Enkel als je erin slaagt je boodschap op een "oorspronkelijke" wijze uit te drukken kan je auteursrechten doen gelden. Deze bijzondere voorwaarde houdt in dat de uitdrukking een "eigen intellectuele schepping van de auteur" moet zijn. Enerzijds moet het dus gaan om een schepping van de geest, anderzijds moet het een persoonlijke creatie, een uitdrukking zijn waarin jouw persoonlijkheid als auteur terug te vinden is. Je werk moet een bepaalde eigenheid vertonen. Banale of al te evidente uitdrukkingen verdienen dus geen bescherming.

In ieder geval lijken de citaten die wekelijks "De Stem van het Volk" halen in De Morgen, mij voldoende origineel om van auteursrecht en dus ook bronvermelding en naamsvermelding te genieten. Ze zijn immers zo origineel dat De Morgen ze het vermelden waard vindt.