Kunnen rood en blauw ook de schaarste beheren?

De vorming van een nieuwe federale regering verloopt onder een minder goed gesternte dan vier jaar geleden. De economische conjunctuur ziet er immers heel wat slechter uit dan in 1999. Kon de regering Verhofstadt I nog de overvloed verdelen, dan zou het wel eens kunnen dat de regering Verhofstadt II vooral de schaarste zal moeten beheren. Dit inspireerde de klassiek-liberale denktank Nova Civitas tot het organiseren van een debat over de verkiezingsuitslag, de regeringsformatie en de politieke toekomst, onder de ietwat moeilijke titel "kunnen rood en blauw ook de schaarste beheren?". Onder leiding van moderator prof. Boudewijn Bouckaert debatteerden Luc Van der Kelen, hoofdredacteur van Het Laatste Nieuws, Paul Beliën, publicist en hoofdredacteur van Secessie, en prof. Carl Devos van de Vakgroep Politieke Wetenschappen van de Gentse universiteit, dinsdagavond in Gent over de verkiezingsuitslag. Tussen het talrijk opgekomen publiek zaten o.a. Europees parlementslid Willy Declercq (VLD) en kamerlid Alexandra Colen (VB), de echtgenote van Paul Beliën. Het werd een boeiend debat waarin enkele opmerkelijke uitspraken te noteren vielen.

Na het startschot door Boudewijn Bouckaert maakte Luc Van der Kelen een uitvoerige analyse van de verkiezingsuitslag. De gelijklopende tendenzen in Vlaanderen en Wallonië bevorderen volgens hem de samenhang van het land. De kiesdrempel bevordert wat hij "het globalisme in de partijen" noemt, een herconcentratie van het politieke landschap rond de grote partijen. Voor kleine partijen wordt het moeilijk, en hij voorspelt dat Vivant zal toetreden tot het kartel SP.a-Spirit. Ook Agalev zal volgens hem na de verkiezingen van 2004 toetreden tot dit kartel. De politieke macht is meer dan ooit in handen van een oligarchie: 2 premiers en 4 partijvoorzitters nemen de belangrijke beslissingen, de andere politici weten bij wijze van spreken van niets. De verjonging en de vervrouwelijking van de politiek zetten zich door. Het Blok wordt stilaan als een gewone partij beschouwd. De verkiezingscampagne werd vooral op de televisie gevoerd, en affiches speelden nauwelijks een rol: daardoor werd de agenda van de verkiezingen vooral door de media bepaald, en niet door de partijen zelf, zoals dat vroeger het geval was.

Paul Beliën beklemtoont het belang van percepties in de politiek, percepties die zo vaak herhaald worden dat men ze als werkelijkheid gaat beschouwen. Beliën weerlegt de perceptie dat links de verkiezingen zou gewonnen hebben: de som van de stemmen van SP.a, Agalev en het niet-NVA gedeelte van de Volksunie is kleiner dan bij de verkiezingen van 1999. Beliën heeft ook kritiek op het Vlaams Blok (de partij van zijn echtgenote): de bevolking heeft weinig vertrouwen in de media, daardoor wordt het politiek lonend om de traditionele media aan te vallen en te bekritiseren. Het Blok heeft dit volgens Beliën onvoldoende gedaan, en daar dan ook de politieke vruchten niet van kunnen plukken. Het feit dat Filip De Winter de perceptie gecreëerd heeft dat de parlementsverkiezingen in Antwerpen in feite een soort vervroegde gemeenteraadsverkiezingen zouden zijn, is volgens Beliën ook een politieke misrekening geweest. Tenslotte beklemtoont Paul Beliën de nood aan een politieke hergroepering ter rechterzijde, als antwoord op de linkse hergroepering onder impuls van Steve Stevaert.

Carl Devos ziet als politoloog een aantal trendbevestigingen en een aantal trendbreuken. De dalende trend bij de christendemocraten en de langzaam maar zeker stijgende trend bij de liberalen worden bevestigd, maar de verkiezingsuitslag brak ook de dalende trend van de socialisten en de stijgende trend van de groenen. Devos merkt wel op dat voorspellingen in de toekomst moeilijker zullen worden, omdat de massa van de vlottende kiezers steeds groter wordt, en het belang van het structureel-traditionele kiesgedrag steeds minder wordt. Net als Luc Van der Kelen ziet ook Carl Devos een oligarchisering en een presidentialisering van de politiek, m.a.w. de macht van de partijvoorzitters en de premiers neemt toe. Maar in tegenstelling tot vroeger is deze macht niet op een brute bevels-hiërarchie gebouwd, maar eerder op sympathie, open communicatie en informele machtsstructuren. Met andere woorden, de oligarchen zijn volgens hem toffe jongens en goede communicators. De invloed van de kiesdrempel is eerder beperkt: Agalev verloor drie zetels en de N-VA 2, VLD en VB wonnen elk twee zetels en de CD&V won er één. De halvering van het belang van de lijststem versterkte de uitstraling van een aantal politieke vedetten zoals Inge Vervotte en Freya Vandenbossche.

Na de analyse van de uitslag, is de vraag uiteraard wat de toekomst brengt. Moderator Boudewijn Bouckaert stelt de vraag als volgt: is het verhaal van de actieve welvaartsstaat die een win-win situatie oplevert voor liberalen én socialisten, in de toekomst nog van toepassing? Luc Van der Kelen antwoordt dat de nieuwe regering een ander type regering zal zijn. In de vorige regering hadden de liberalen het overwicht, nu worden liberalen en socialisten evenwaardige partners. Van der Kelen beschouwt dit als een onmogelijke formule. In Duitsland is het experiment van een SPD-CDU-coalitie destijds faliekant afgelopen. Bovendien resten er slechts 6 à 7 maanden meer waarin ernstig politiek gewerkt kan worden, vooraleer de regionale verkiezingen van 2004 plaatsvinden. Van der Kelen is ervan overtuigd dat de nieuwe regering het geen vier jaar zal uithouden. Bovendien voelt Van der Kelen zich een bedrogen burger: voor de verkiezingen was de financieel-economische situatie zogezegd al rozegeur en maneschijn, na de verkiezingen worden de doemscenario's bovengehaald. Guy Quaden, de gouverneur van de Belgische Nationale Bank, zei vier dagen na de verkiezingen dat de economische situatie verslechtert. Wist hij dat dan niet voor de verkiezingen? Van der Kelen stelt het scherp: we zijn voorgelogen over de economische toestand! Tenslotte voorspelt Van der Kelen dat het hoofdkwartier van de NAVO uit Brussel zal verdwijnen. Ook Willy Claes zou al tot die conclusie gekomen zijn. Van der Kelen beschouwt zichzelf niet als pro-Amerikaans, en zegt dat de NAVO-zetel enkel nog te redden valt door een zware knieval voor de Amerikanen, iets wat hij met de huidige regeringstop niet ziet gebeuren. Van der Kelen besluit: het wordt een zeer moeilijke klus, de nieuwe regering zal geen keuzes kunnen maken, en bovendien: het is de verkeerde coalitie.

Paul Beliën ziet in de politieke actualiteit een toepassing van het public-choice denken van Mancur Olson. In zijn werk "The Rise and Decline of Nations" beschrijft Olson hoe distributional coalitions, coalities van drukkingsgroepen die belang hebben bij een steeds verder schrijdende herverdeling, leiden tot een verkalking van het politieke bestel. De transfers van Vlaanderen naar Wallonië à rato van 10 miljard euro per jaar zijn volgens Beliën een symptoom van deze sclerose. Het feit dat er in België geen nationale partijen zijn, zorgt er bovendien voor dat de Vlaamse kiezer de Waalse partijen niet kan afstraffen. Beliën is voorstander van het splitsen van België, niet vanuit een nationalistische of ideologische overtuiging, maar omdat hij vaststelt dat het Belgische bestel niet werkt. Twee nieuwe staten, Vlaanderen en Wallonië, bieden volgens hem een win-win situatie waarin minder verkalking aanwezig is, en waarbij nieuwe energie vrijkomt om de problemen aan te pakken.

Carl Devos denkt dat de nieuwe regering op korte termijn de meubels kan redden, maar heeft vragen bij de middellange termijn. Op korte termijn zal de regering de begroting redden door voor 8 miljard euro activa van de overheid te verkopen, en de schuldafbouw te vertragen à rato van nog eens 8 miljard euro tussen nu en 2007. Deze ingrepen zullen wat extra ruimte creëren. Daarna hangt alles echter af van de economische conjunctuur: als die nog jarenlang slecht blijft, zien de vooruitzichten er zeer somber uit. Vooral op het vlak van de vergrijzing van de bevolking en de pensioenlasten zullen de problemen moeten aangepakt worden. Het Zilverfonds is wat dat betreft totaal onvoldoende. Wat betreft de problemen bij de NMBS stelt Devos dat de nationale spoorwegmaatschappij jarenlang beschouwd werd als een werkgelegenheidsprogramma. Nu zit men met de problemen en moet men de brokken opkuisen. Tenslotte betwijfelt Carl Devos de stelling van Paul Beliën dat een Vlaamse Staat minder distributional coalitions zou kennen.

Intussen is het formele gedeelte van het debat beëindigd en kan het publiek vragen stellen. Ere-senator Lisette Nelis-Van Liederke vraagt wat we nu moeten denken over de herschikking in de Vlaamse Regering. Luc Van der Kelen ziet deze herschikking als een reactie van de VLD op het verkiezingssucces van Steve Stevaert. In feite is de VLD door het oog van de naald gegaan, en op het nippertje gered, wellicht dank zij de (vaak zo verguisde) verruimers. De herschikking in de Vlaamse Regering met de benoeming van een aantal nieuwe, jonge ministers, moet de verjonging van de VLD verstevigen.

Een toehoorder vraagt of de verslechterde verhoudingen tussen Europa en de VS kunnen leiden tot een handelsoorlog, en of een Democratische president vanaf 2005 voor een verbetering in de relaties zou kunnen zorgen. Paul Beliën antwoordt dat hij de Irak-oorlog wel als een Republikeins of neo-conservatief fenomeen beschouwt, maar dat de reactie van de VS op de Belgische houding niet anders zou zijn onder een Democratische president dan onder een Republikein. Beliën ziet in de buitenlandse politiek van België de invloed van de Waalse politici die de Franse geo-strategische lijn volgen. Een Vlaamse minister van buitenlandse zaken, zelfs een socialist zoals de vroegere minister van buitenlandse zaken Erik Derijcke, zou nooit zo gereageerd hebben als Louis Michel, stelt Beliën.


Willy Declercq vraagt vanuit het publiek het woord. "Ik hoor hier dat men stelt dat de Waalse politici het land besturen en zich inzake buitenlandse politiek baseren op Parijs. Maar wat doen de Vlaamse politici? Waarom bieden ze geen weerstand? De problemen op federaal vlak hebben meer te maken met de politici, dan met het systeem zelf". Paul Beliën betwist deze visie: hij vindt de federale staat een structureel misbaksel, en ziet slechts twee oplossingen: ofwel de terugkeer naar de unitaire staat (wat hij zelf als een utopie ziet), ofwel een volledige splitsing van België. Overigens ziet Beliën de toekomst somber in, en voorziet hij een implosie van het Belgische systeem, zoals in de Sovjet-Unie in 1989. Beliën: "ik zeg tegen mijn kinderen: zorg dat je hier een diploma behaalt, en ga dan weg uit België, ga naar het Westen". Privatisering van de sociale zekerheid en een radicale splitsing van België zijn de enige oplossingen die volgens Beliën dit doemscenario nog kunnen tegenhouden. Luc Van der Kelen protesteert heftig: "Ik ben niet bereid om Wallonië aan zijn lot over te laten en het tot een Europees Argentinië of een Europees Liberia te laten verloederen. Tenslotte vormt Wallonië een belangrijke afzetmarkt voor de Vlaamse producten". Van der Kelen wijst op de staatsschuld en op Brussel, twee elementen die een splitsing van België volgens hem onhaalbaar maken. Van der Kelen besluit met: "de Vlaamse politici moeten er maar voor zorgen dat Vlaanderen zijn recht krijgt!". Hij is ook tegen de privatisering van de sociale zekerheid: "Sociale bescherming mag niet afhankelijk gemaakt worden van speculanten op Wall Street".



Een toehoorder vraagt zich af of het Wallonië niet aan de nodige ondernemersdynamiek ontbreekt. Van der Kelen vindt van niet: "Havens en autowegen vormen de groeipolen van de economie, en Wallonië heeft die nu eenmaal in mindere mate". Boudewijn Bouckaert betwist deze stelling. Nederlands Limburg en Wallonië zaten volgens hem een halve eeuw geleden in een identieke situatie. In Nederlands Limburg is een succesvolle reconversie doorgevoerd, terwijl Wallonië de werklozen gedumpt heeft in overheidsbedrijven, zonder dat het zijn economie op een andere leest geschoeid heeft.

Al bij al een levendig en interessant debat, waarbij open en vrijmoedig van gedachten kon gewisseld worden over een politieke situatie, die de komende jaren een stuk minder gunstig lijkt te zullen evolueren.