West-Vlamingen, Antwerpenaars en taalgebruik

Ik ken Lesaffer niet, maar een provincialistische reflex? Zo van "we zullen de boerkes eens uithangen". Mama mia, welk een neerbuigendheid.

[...]Dat is een gevaar voor de Vlaamse taal". (...)

Weet iemand wat Taeldeman hiermee bedoelt?

@luc : ik meen dat Brabanders beter AN (kunnen) spreken dan Limburgers.
@raf : dat begrijp ik ook niet goed. Enerzijds signaleert dat het "Vlaams" oprukt ten koste van het lokale dialect maar tegelijk ziet hij dat als een gevaar voor de taal die veld wint?

Misschien omdat de ontwikkeling van een Vlaamse "standaardtaal" de band met onze moedertaal, het Nederlands, "bedreigt"?
Hoewel ik het verschil niet groter acht dan bijvoorbeeld tussen British English en American English.

Het duurt nog wel even voordat Nederland en Vlaanderen 2 verschillende talen zouden hebben. Pak maar eens een willekeurige Nederlandse krant vast, en daarnaast een Vlaamse. Zeg de Telegraaf en de Gazet Van Antwerpen. Je kan makkelijk een halve bladzijde krant lezen zonder dat je aan vocabularium, spelling, grammatica of zelfs taalgebruik en uitdrukkingen herkent welke krant je aan het lezen bent.

Tegen de theorie van de gastarbeiders pleit het feit dat ook in delen van Limburg waar deze nauwelijks voorkwamen (ik denk aan Noord-Limburg en een deel van de Maaskant), het spreken van Algemeen Nederlands al lang aan de orde was. Gerard Walschap, die met een Maaseikse getrouwd was, heeft zich in illo tempore in een van zijn werken lovend uitgelaten over de taal van de Limburger uit de Maaskant. Volgens mij (maar ik kan het niet hard maken) ligt een mogelijke verklaring bij de kerksheid (o gruwel) van de Limburgers vóór de zestiger jaren. De provincie viel nog onder het Prinsbisdom Luik, en de priesters in opleiding affirmeerden zich tov van hun Franstalige collega's door zich toe te leggen op Algemeen Nederlands. Deze houding namen ze mee naar parochies en colleges. Dit is ook na het in mekaar stuiken van de kerksheid blijven doorwerken via het onderwijs. In West-Vlaanderen had je een zeker particularisme, oa gesteund door G.Gezelle, en geïnspireerd door een anti-Hollands, of beter gezegd, anticalvinistisch ressentiment.

Er worden hierboven een paar zeer veralgemenende en roekeloze analyses gemaakt, die ik liever zo laat.

****

"In West-Vlaanderen is dat uit provincialistische reflex."

Wat een neerbuigende stelling. Zou Pieter Lesaffer een West-Vlaming zijn?

"Een grote stad is er niet..."

West-Vlaanderen ligt aan de rand van het taalgebied. Dat maakt dat de invloed van het AN (en vroeger van het Brabants) er minder sterk is. Er is inderdaad minder verstedelijking. En tot twee generaties geleden was West-Vlaanderen zeer sterk agrarisch. Dat is op zich al een behoudende factor (want een geïsoleerd taalmilieu), en bovendien zorgt het voor een beperkte mobiliteit (minder inwijking, pendelarbeid...).

"...en in de hele provincie is het dialect min of meer hetzelfde."

Het West-Vlaams is minder versnipperd dan het Brabants/Antwerps of het Limburgs, en West-Vlamingen hebben relatief weinig problemen om elkaar te verstaan, maar er loopt toch een duidelijke "taalgrens" (tussen "Kustwestvlaams" en Continentaal West-Vlaams) diagonaal door de provincie.

****

Het verval van de dialecten is een algemeen verschijnsel dat sinds de jaren 60 aan de gang is, een proces dat iets later op gang kwam in Vlaanderen dan in Nederland. De oorzaken zijn te zoeken in de democratisering van het onderwijs en de toegenomen scholing, de hogere levensstandaard, de verhoogde mobiliteit, de massamedia (die tot in de jaren 80 het AN promootten, en nu -feitelijk- het tussentaaltje), de nieuwe sociale structuren (sociale stratificatie) en streven om zich de gewoonten van de hogere sociale klasse eigen te maken (en dus barrières tussen sociale klassen weg te werken, althans de klassen die men boven zijn eigen klasse geplaatst weet)...

De vreemdste oorzaak, maar m.i. wel de belangrijkste, is de eigenaardige perceptie dat dialect iets onwelvoeglijks is, iets als vloeken, en dat het dus ongehoord is om het aan kinderen aan te leren. Dertigers en veertigers die onder elkaar nog wél ongegeneerd het dialect van hun voorouders spreken, weigeren hun moedertaal door te geven aan hun kinderen, omdat ze deze (blijkbaar) aanvoelen als lomp en onbeschaafd. In de plaats komt niet het AN, maar wel die tussentaal (waarover Johan Taeldeman het heeft in bovenstaand citaat).

Dit weekend nog was ik bij een echtpaar waarvan de vrouw heel gechoqueerd was dat haar vijfjarig zoontje een paar dialectwoorden had opgepikt. Het ventje werd terstond terechtgewezen in onvervalst verkavelingsvlaams. "Patatten? Wa zeg'je gij daar? 'Ier zeg'me wel aardappelen, wì!" (Het woord "patatten" werd daarbij extra plat uitgesproken, alsof het eten haar zó uit de mond viel).

Let wel, deze mensen wensen het dialect niet te zien verdwijnen. Hun houding is erg dubbelzinnig. Ze leven in de (naïeve) overtuiging dat hun kinderen zich het dialect eigen zullen maken "op de speelplaats". Het is natuurlijk waar dat hun kinderen hier en daar een typische klank of streekeigen uitdrukking oppikken, maar dat doen zij dan enkel om het te integreren in hun nieuwe tussentaaltje (dat inderdaad elk jaar "platter" wordt).

Het zo cruciale "eerste taalcontact" ontbreekt volledig, zodat het dialect nooit "correct" aangeleerd wordt. Als deze generatie van jonge ouders blijft weigeren om hun taal door te geven aan hun kinderen, en zo ziet het er inderdaad naar uit, dan zijn de dialecten (met hun eeuwenoude woordenschat, hun grammaticale complexiteit, hun klankrijkdom,...) ten dode opgeschreven. Nog twee of drie decennia.

Wij zijn (terecht) bezorgd om het teloorgaan van stukjes landschap of natuurgebied, industriële archeologie en monumentjes die amper een eeuw bestaan, maar die gekoesterd worden. En ondertussen stoten wij (actief!) ons eeuwenoude dialect af alsof het onhygiënisch was. Ik vind dat bedenkelijk.

Onze authentieke dialecten zijn eeuwenlang gegroeid, hun ontstaansgeschiedenis is ongemeen boeiend, ze dragen soms nog duidelijke oud-Germaanse (en in West-Vlaanderen Saksische) sporen, ze verschaffen inzicht in de structuren van vreemde talen, enz... Maar dit alles wordt zonder verdere overweging opgegeven ten voordele van de "tussentaal", een woekerend onkruid dat zowel de (vereenvoudigde) standaardtaal als de (complexere) dialecten aan het verstikken is.

(Enfin... hou me tegen.)

Ik vergat nog te vermelden dat ook in Nederland zowel het AN als de dialecten terrein verliezen ten opzichte van de "tussentaal". Ook daar is slordigheid de norm geworden. Ook daar groeien verschillende idiomen naar elkaar toe. Ook daar worden er uit snobisme Engelse woorden en zinsstructuren overgenomen. Typisch Nederlands is ook dat modieuze uitspraakverschijnselen gretig gekopieerd worden (denk maar aan de "Engelse" R, een vrij recent verschijnsel).

@raf: "voor de speelplaats en alles buiten de school".
Vooral THUIS, daar gaat het in de eerste plaats om.

En natuurlijk moet er correct AN aangeleerd worden, op school en in de media. Waarom kan dàt dan wel? Omdat AN veel eenvoudiger is, een artificiële constructie, die men zich veel vlotter eigen maakt vanuit de kennis van een complex dialect, dan omgekeerd.

@ raf

Correct

@Eric Jans:

Kijk maar even naar Pauw&Witteman als er een Vlaming te gast is: af en toe een gegrinnik. Maar dat is eerder onschuldig, en ervaar ik niet als neerbuigend. Minder onschuldig is het feit dat Vlaamse vertalers bijna geen kansen krijgen omdat hun idioom niet in de smaak zou vallen van de Nederlandse lezers. Ook de speciale manier waarop de dikke Van Dale en andere woordenboeken omgaan met Zuid-Nederlandse woorden en uitdrukkingen zou een signaal moeten zijn voor de Vlaamse politici om dat via de Taalunie bij te sturen. Maar zoals jij zegt, er is vooruitgang.

Bij Nederlandse vertalingen erger ik me vooral aan het feit dat ze typische Nederlandse uitdrukkingen, gezegden en andere woorden opnemen in de vertaling. Voor een Vlaming is dat vaak zeer vervelend. Als ik bijvoorbeeld in een vertaling van een Engels boek voortdurend zaken lees zoals "gulden" (in de oude tijd), of "sodemieter op", of "roomsoesen" of de Nederlandse scholenregeling die ze gewoon toepassen op Buitenlandse situaties, dan wordt het me toch wat te veel. Daarom lees ik geen vertalingen meer maar liever de oorspronkelijke taal.

@Luc: hartstikke is een goed voorbeeld. Van Dale geeft daarbij niet aan dat dit een exclusief Noord-Nederlands woord is (dat in het Zuiden "absoluut als raar wordt aangevoeld"). Jouw redenering klopt wel, maar de consequentie ontbreekt bij de samenstellers. Niemand zou zich storen aan die kwalificatie "Zuid-Ndl" mocht de regel ook in de omgekeerde richting toegepast worden.

(Overigens staan er in Van Dale nogal wat woorden en uitdrukkingen die niet eens de kwalificatie "algemeen Zuid-Ndl" of "algemeen Noord-Ndl" verdienen. Bvb. "voor Pampus liggen" een jaar of 2 geleden nog in het "Groot Dictee", tot ergernis van velen, en terecht. Ook ik vond dat niet "plezant". Ik heb trouwens nog nooit iets "plezant" gevonden.)
:-)

@Katrien:
U bent volkomen vrij hoor. Uw zoontje zal daar in (Vlaams-?)Brabant wel wat lokale klanken (en een vleugje Arabisch) oppikken "op de speelplaats", maar er gaat met U inderdaad weer een takje aan de boom dood. Jammer, maar helaas.
Waarom U niet altijd gelukkig was met uw opvoeding in het dialect weet ik nog niet...

Ik beschouw de dialecten als cultureel erfgoed, dat bescherming verdient. Niet louter uit romantisch conservatisme, maar ook omdat zij functioneel zijn. Vanuit de grondige kennis van een historisch gegroeid authentiek dialect (dat, nog eens, veel complexer is dan het AN) verwerft men gemakkelijker kennis van andere talen, inzicht in woordvorming, etymologie, fonetiek, grammatica... Ik ben ervan overtuigd dat de veelgeprezen talenkennis van de Vlaming wortelt in zijn kennis van z'n eigen lokale dialect (en een natuurlijke fascinatie voor de subtiele verschillen met de omringende dialecten).
Is er een neurolinguist in de zaal die dit even wil bevestigen en wetenschappelijk onderbouwen?

he, wat betekend hartstikke? Etymologisch gezien/gelezen.

excusses voor het offtopic gaan, en harstikke bedankt Leo.