Beyond the steppes

Vrijdagavond was ik op de avant-première van de Belgisch-Poolse film "Beyond the Steppes" in het Paleis voor Schone Kunsten. De film gaat over een jonge Poolse vrouw die bij het begin van de Tweede Wereldoorlog door Sovjettroepen samen met haar baby gedeporteerd wordt naar een sovchoze in Siberië.




De film is gebaseerd op een waar verhaal, op basis van het dagboek van de grootmoeder van regisseur Vanja d'Alcantara. Aan vaderszijde is Vanja een kleindochter van de voormalige CVP-minister uit Eeklo, graaf Adhemar d'Alcantara. Langs moederszijde heeft zij Poolse roots. Haar grootmoeder Halina Hempel, echtgenote van Kasimir Czarnocki, werd in de lente van 1940 als "anti-patriottisch element" door Sovjettroepen gearresteerd en gedeporteerd. Immers, nadat de troepen van Hitler het westelijk deel van Polen hadden bezet, hadden de Sovjets het oostelijke deel ingenomen. Dat was zo afgesproken in het niet-aanvalspact tussen Molotov en von Ribbentrop. Halina, of Nina zoals ze in de film wordt genoemd, was door haar familiale achtergrond van Poolse katholieke grondbezitters meteen een verdacht element en moest dus gedeporteerd worden. In de film zien we hoe Nina dwangarbeid moet verrichten, hoe ze in een troosteloos Sovjet-ziekenhuis op zoek gaat naar geneesmiddelen voor haar zieke baby, en hoe ze haar kind verliest. Na de inval van Hitler in de Sovjet-Unie worden de gevangenen plots bondgenoten van de Sovjets, en krijgen ze amnestie. Op het einde van de film wordt Nina weer verenigd met haar echtgenoot.

De waarde van deze film zit niet in zijn verhaallijn, maar in zijn sfeerschepping. Het is een zwaarmoedige film die vooral op emotionele wijze het persoonlijke en tragische verhaal vertelt van een jonge vrouw die de speelbal wordt van de oorlogsgebeurtenissen. Om de verhaallijn van de film ten volle te begrijpen moet je de historische context kennen en iets lezen over de film. Dat de hereniging met Nina en haar man plaatsvond in Congo, en dat ze daarna nog lang (en hopelijk ook gelukkig) leefden, kan je bijvoorbeeld niet afleiden uit de film zelf, maar staat wel her en der op het internet in documentatie en interviews over deze film. De film werd gefinancierd door de Vlaamse en Franse gemeenschap, maar wordt volledig in het Pools gesproken.



Het was een verademing om eens een Europese film te zien waarin de onmenselijkheid van het Sovjetregime en de zinloosheid van het kolchozen- en sovchozensysteem wordt uitgebeeld. Op deze avant-première werd de film vooraf ingeleid door minister Joke Schauvliege, door een vertegenwoordiger van de Franse gemeenschapsminister Fadila Laanan en door een vertegenwoordiger van de filmindustrie. De twee laatstgenoemden konden het niet laten om hun korte toespraak te larderen met politieke boodschappen, respectievelijk: "deze film geeft blijk van diversiteit, België is een voorbeeld van diversiteit en dat moet ook zo blijven, daarom mogen we niet op onszelf terugplooien en moet er snel een regering komen", en "met de nakende besparingen dreigt er minder geld te gaan naar filmsubsidies, zorg er asjeblieft voor dat we genoeg geld blijven krijgen". Het siert Joke Schauvliege dat haar toespraak geen enkele politieke boodschap bevatte en dat zij to-the-point, down-to-earth en no-nonsense bleef.